Tiểu luận Biện pháp rèn luyện kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi khám phá khoa học

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HUẾ
KHOA GIÁO DỤC MẦM NON 
------ –¯— ------
TIỂU LUẬN
HỌC PHẦN:
PHƯƠNG PHÁP TỔ CHỨC CHO TRẺ MẦM NON KHÁM PHÁ MÔI TRƯỜNG XUNG QUANH
ĐỀ TÀI:
BIỆN PHÁP RÈN LUYỆN KỸ NĂNG QUAN SÁT CHO TRẺ 5-6 TUỔI TRONG HOẠT ĐỘNG KHÁM PHÁ KHOA HỌC
Giảng viên hướng dẫn: Sinh viên thực hiện:
 Ths Trần Viết Nhi Nguyễn Thị Yến Nhi
Lớp: GDMN 3A
Mã SV: 18S9021086
Huế, 11/2020
Để hoàn thành bài tiểu luận này, đầu tiên em xin chân thành gửi lời cám ơn tới Thạc sĩ Trần Viết Nhi - Giảng viên hướng dẫn bộ môn “Phương pháp cho trẻ mầm non khám phá môi trường xung quanh” đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ em trong suốt quá trình nghiên cứu đề tài. Đồng thời em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến các thầy cô trong khoa Giáo dục Mầm non Trường Đại Học Sư Phạm Huế đã dìu dắt, dạy dỗ em trong thời gian vừa qua.
Em xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới Ban Giám hiệu cùng tất cả các giáo viên chủ nhiệm lớp mẫu giáo lớn trường mầm non Vạn Xuân đã tạo điều kiện giúp em hoàn thành đề tài nghiên cứu này.
Do năng lực bản thân còn hạn chế nên không thể tránh khỏi những sai sót và khuyết điểm, em kính mong nhận được sự góp ý, chỉ dẫn của các thầy cô giáo để đề tài được hoàn thiện hơn.
Em xin chân thành cám ơn!
Huế,.....tháng 11 năm 2020
Sinh viên
Nguyễn Thị Yến Nhi
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt
Viết đầy đủ
GV
Giáo viên
MN
Mầm non
GVMN
Giáo viên mầm non
KPKH
Khám phá khoa học
DANH MỤC BẢNG BIỂU
Bảng 2.1. Nhận thức của GV về các thành tố tâm lí của kỹ năng quan sát	
Bảng 2.2. Nhận thức của GV về mục đích rèn luyện kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động KPKH	
Bảng 2.3. Phương pháp tổ chức hoạt động KPKH để rèn luyện kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi	
Bảng 2.4. Phương tiện sử dụng để rèn luyện kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động KPKH	
Bảng 2.5. Hình thức tổ chức hoạt động KPKH nhằm rèn luyện kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi	
Bảng 2.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả của việc rèn luyện kỹ năng quan sát thông qua hoạt động KPKH cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi	
Bảng 2.7. Những khó khăn của GV trong việc rèn luyện kỹ năng quan sát qua hoạt động KPKH cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi	
Bảng 2.8. Những thuận lợi trong việc rèn luyện kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động KPKH	
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU
1.	Lí do chọn đề tài	
2.	Mục đích nghiên cứu	
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu	
4. Giả thuyết khoa học	
5.	Phạm vi nghiên cứu	
6.	Nhiệm vụ nghiên cứu	
7.	Phương pháp nghiên cứu	
8.	Cấu trúc đề tài	
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ RÈN LUYỆN KỸ NĂNG QUAN SÁT CHO TRẺ 5-6 TUỔI TRONG HOẠT ĐỘNG KHÁM PHÁ KHOA HỌC	
1.1. Cơ sở lý luận về rèn luyện kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi trong hoạt động khám phá khoa học	
1.1.1. Lý luận về kỹ năng quan sát của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi	
1.1.1.1. Khái niệm kỹ năng quan sát	
1.1.1.2. Các thành tố tâm lí của kỹ năng quan sát 	
1.1.1.3. Vai trò của kỹ năng quan sát đối với trẻ 5-6 tuổi	
1.1.1.4. Đặc điểm kỹ năng quan sát của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi	
1.1.1.5. Quá trình hình thành kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi	
1.1.2. Hoạt động khám phá khoa học với việc rèn luyện kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi	
1.1.2.1. Khái niệm Hoạt động khám phá khoa học	
1.1.2.2. Đặc điểm hoạt động khám phá khoa học của trẻ 5-6 tuổi ở trường mầm non	
1.1.2.3. Ưu thế của hoạt động khám phá khoa học đối với việc rèn luyện kỹ năng quan sát cho trẻ 5-6 tuổi 	
1.1.2.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc rèn luyện kỹ năng quan sát cho trẻ 5-6 tuổi trong hoạt động khám phá khoa học	
1.2. Thực trạng rèn luyện kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi trong hoạt động khám phá khoa học tại trường mầm non Vạn Xuân - Thành phố Huế	
1.2.1. Vài nét sơ lược về trường mầm non Vạn Xuân - Thành phố Huế	
1.2.2. Nhận thức của GVMN về sự cần thiết của việc rèn luyện kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi trong hoạt động khám phá khoa học	
1.2.3. Thực trạng rèn luyện kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi trong hoạt động khám phá khoa học của GVMN	
1.2.4. Đánh giá chung về thực trạng 	
CHƯƠNG 2. MỘT SỐ BIỆN PHÁP RÈN LUYỆN KỸ NĂNG QUAN SÁT CHO TRẺ 5-6 TUỔI TRONG HOẠT ĐỘNG KHÁM PHÁ KHOA HỌC	
2.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp	
2.2. Biện pháp	
2.2.1. Tạo hứng thú, thu hút sự chú ý của trẻ qua cách đặt câu hỏi và khuyến khích trẻ nêu câu hỏi.	 
2.2.2. Thường xuyên sử dụng các đồ dùng trực quan, tạo cơ hội cho trẻ được trải nghiệm bằng các giác quan	
2.2.3. Tăng cường thiết kế và tổ chức các trò chơi rèn luyện kỹ năng quan sát cho trẻ	 
2.2.4. Tăng cường thực hiện thí nghiệm với sự tham gia của trẻ, đặt vấn đề giúp trẻ quan sát	
2.2.5. Tranh thủ sự hỗ trợ, hợp tác của gia đình trong rèn luyện kỹ năng quan sát cho trẻ	
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ	
1. Kết luận	
2. Kiến nghị	
2.1. Về phía nhà trường	
2.2. Về phía giáo viên	
2.3. Về phía phụ huynh	
TÀI LIỆU THAM KHẢO	
PHỤ LỤC	
MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Đất nước đang không ngừng phát triển, xã hội ngày càng hiện đại do đó yêu cầu trình độ học vấn của con người ngày càng cao. Và giáo dục chính là nhân tố quan trọng quyết định điều đó, nhận thức được điều này Đảng và Nhà nước ta đã khẳng định vai trò to lớn của giáo dục cho rằng đầu tư cho giáo dục chính là đầu tư cho sự phát triển, xác định “Phát triển giáo dục là quốc sách hàng đầu” (điều 4, Luật Giáo dục 2019).
Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói:
 “Vì lợi ích mười năm thì phải trồng cây, vì lợi ích trăm năm thì phải trồng người”
Đúng vậy, chăm sóc và giáo dục trẻ ngay từ những năm tháng đầu đời là điều vô cùng quan trọng góp phần hoàn thành sự nghiệp đào tạo và bồi dưỡng thế hệ trẻ sau này trở thành người kế thừa, những con người của thế kỉ XXI. Giáo dục MN là bậc học đầu tiên trong hệ thống giáo dục quốc dân, đặt nền móng cho sự phát triển về thể chất, nhận thức, ngôn ngữ, tình cảm xã hội và thẩm mỹ cho trẻ em. Và một trong những mục tiêu chung của giáo dục MN là giáo dục trẻ “Thông minh, ham hiểu biết, thích khám phá, tìm tòi, có một số kỹ năng sơ đẳng (quan sát, so sánh, phân tích, tổng hợp, suy luận...) cần thiết để vào trường phổ thông, thích đi học”
Bản chất việc học ở trẻ em là thông qua sự bắt chước, khám phá, trải nghiệm, thực hành để hiểu về những sự vật, hiện tượng diễn ra xung quanh trẻ. Hoạt động khám phá môi trường xung quanh sẽ tạo điều kiện cho trẻ thỏa mãn nhu cầu tìm tòi, khám phá của mình. Khi trẻ được làm quen với môi trường xung quanh, trẻ sẽ được hòa mình vào thế giới xung quanh từ đó việc tiếp thu những kiến thức và kỹ năng cần thiết trở nên dễ dàng hơn.
Hoạt động khám phá môi trường xung quanh trẻ ở trường MN trong đó hoạt động KPKH đóng vai trò không hề nhỏ cho sự phát triển toàn diện của trẻ. Việc cho trẻ KPKH có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển nhận thức cho trẻ, tạo điều kiện hình thành kiến thức nền tảng, phát triển các giác quan và những kỹ năng nhận thức ở trẻ. Nhất là với trẻ 5-6 tuổi, khi mà phạm vi hiểu biết và học hỏi rộng hơn thì nhu cầu khám phá, tìm hiểu, lí giải cách thức hoạt động và tồn tại của sự vật càng lớn.
Vậy vấn đề đặt ra là làm thế nào để rèn luyện kỹ năng quan sát của trẻ trong hoạt động KPKH. Như chúng ta đã biết thì quan sát là một kỹ năng quan trọng là cơ sở ban đầu để hình thành các kỹ năng nhận thức khác, quan sát là yếu tố đầu tiên giúp trẻ tiếp nhận đặc điểm, hình ảnh của đối tượng mà trẻ tri giác được, đặc biệt hơn là hoạt động này phù hợp với đặc điểm tư duy trực quan của trẻ. Do đó việc rèn luyện kỹ năng quan sát cho trẻ là vô cùng quan trọng.
Tuy nhiên, trong thực tế việc rèn luyện kỹ năng quan sát cho trẻ trong các hoạt động còn chưa được chú ý, xem trọng ở các trường MN. Hiện nay, tại các trường MN một phần do nhận thức của GV, phần khác do cơ sở vật chất của trường chưa đáp ứng đầy đủ đồ dùng, dụng cụ cho trẻ tìm hiểu, khám phá; các hình thức quan sát chủ yếu thông qua một số tiết học, về nội dung quan sát vẫn còn sơ sài, gò bó trong lớp học, cơ hội để trẻ tiếp xúc với vật thật, việc thật, được quan sát thực tế rất ít. Xuất phát từ những lí do trên, tôi nghiên cứu và chọn đề tài “Biện pháp rèn luyện kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi khám phá khoa học” với mong muốn có thể đưa ra được các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả rèn luyện kỹ năng quan sát cho trẻ 5-6 tuổi trong hoạt động KPKH.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng rèn luyện kỹ năng quan sát của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi trong hoạt động KPKH, đề tài xây dựng một số biện pháp rèn luyện kỹ năng cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi trong hoạt động KPKH.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
Quá trình rèn luyện kỹ năng quan sát của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ở trường MN.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Biện pháp rèn luyện kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi trong hoạt động KPKH.
4. Giả thuyết khoa học
Kỹ năng quan sát ở trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi có mối quan hệ chặt chẽ với các biện pháp tác động đến trẻ của GVMN. Nếu GV biết phối hợp sử dụng các biện pháp rèn luyện kỹ năng quan sát cho trẻ theo hướng khai thác tiềm năng hoạt động KPKH và khả năng nhận thức của trẻ 5-6 tuổi một cách hợp lí thì mức độ kỹ năng quan sát của trẻ sẽ được nâng cao.
5. Phạm vi nghiên cứu
5.1 Phạm vi thời gian nghiên cứu
Tiến hành nghiên cứu trong 1 tháng
5.2 Phạm vi độ tuổi 
Trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi
6. Nhiệm vụ nghiên cứu
Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn về việc rèn luyện kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi trong hoạt động KPKH.
Xây dựng các biện pháp rèn luyện kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi trong hoạt động KPKH.
7. Phương pháp nghiên cứu
7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận
Sưu tầm phân tích tổng hợp các tài liệu, sách báo để nghiên cứu và đưa ra cơ sở lý luận là các khái niệm có liên quan đến đề tài.
7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
7.2.1. Phương pháp quan sát
Tiến hành quan sát việc rèn luyện kỹ năng quan sát trong hoạt động KPKH của giáo viên và trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi.
7.2.2. Phương pháp điều tra
Điều tra bằng phiếu trưng cầu ý kiến đối với các GV phụ trách lớp mẫu giáo lớn (5-6 tuổi) ở trường MN Vạn Xuân – Thành Phố Huế để tìm hiểu nhận thức của giáo viên về việc rèn luyện kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi và thực trạng rèn luyện kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi trong hoạt động KPKH.
7.2.3. Phương pháp trò chuyện 
Trò chuyện với GV và trẻ để nắm bắt thêm những thông tin về lớp, trẻ; về những thuận lợi khó khăn cũng như ý kiến đề xuất của GV về việc rèn luyện kỹ năng quan sát cho trẻ 5-6 tuổi trong hoạt động KPKH.
7.2.4. Phương pháp tổng kết kinh nghiệm
Tổng kết kinh nghiệm của GV trong việc rèn luyện kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi trong hoạt động KPKH.
7.2.5. Phương pháp thống kê toán học
Sau khi phát phiếu điều tra, tiến hành trắc nghiệm, xử lí số liệu khách quan. Từ đó thống kê kết quả nghiên cứu thực trạng của vấn đề, tìm hiểu nguyên nhân và rút ra kết luận.
8. Cấu trúc đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, nội dung của tiểu luận gồm có 2 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về việc rèn luyện kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi trong hoạt động KPKH.
Chương 2: Một số biện pháp rèn luyện kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi trong hoạt động KPKH.
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ RÈN LUYỆN KỸ NĂNG QUAN SÁT CHO TRẺ 5-6 TUỔI TRONG HOẠT ĐỘNG KPKH
1.1. Cơ sở lý luận về rèn luyện kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi trong hoạt động khám phá khoa học
1.1.1. Lý luận về kỹ năng quan sát của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi
1.1.1.1. Khái niệm kỹ năng quan sát
a. Khái niệm kỹ năng
Có rất nhiều quan niệm khác nhau về kỹ năng. Quan niệm thứ nhất cho rằng kỹ năng là mặt kỹ thuật thao tác.
Tác giả Trần Trọng Thủy cho rằng kỹ năng là mặt kỹ thuật của hành động, con người nắm được cách hành động tức là có kỹ thuật hành động, có kỹ năng [15].
Theo T.A.Ilina, “Kỹ năng là những hành động thực hành mà trẻ có thể thực hiện được trên cơ sở những kiến thức thu nhận được và về sau những hành động thực hành này lại giúp trẻ thu nhận những kiến thức mới” [12, tr.5].
Quan niệm thứ hai xem kỹ năng như là một năng lực của con người: 
Tác giả Vũ Dũng đã định nghĩa: “Kỹ năng là năng lực vận dụng có kết quả
những tri thức về phương thức hành động đã được chủ thể lĩnh hội để thực hiện
những nhiệm vụ tương ứng” [16].
Từ những khái niệm trên, ta có thể hiểu một cách chung nhất: Kỹ năng là năng lực thực hiện một hành động hay một hoạt động nào đó trên cơ sở nắm vững phương thức thực hiện và vận dụng những tri thức, vốn kinh nghiệm đã để đạt được mục đích đã xác định.
b. Khái niệm quan sát
Theo từ điển Wikipedia: “Là việc thu lại hoạt động của các thông tin từ một nguồn chính. Trong chúng sinh, quan sát sử dụng giác quan bằng (mắt). Trong khoa học, quan sát cũng có thể liên quan đến việc ghi dữ liệu thông qua việc sử dụng các công cụ”.
Theo B.U. Lôginôva, A.K. Matvreeva và P.G. Xamarukôva [5, tr.46]: “Ở mức độ phát triển cao, quan sát được xem như một hoạt động nhận thức mà trong hoạt động đó, trẻ tự xác định nhiệm vụ và cách thức quan sát”
Theo tác giả Hoàng Thị Oanh và Nguyễn Thị Xuân [5, tr.44]: “Quan sát là quá trình nhận thức cảm tính tích cực, là tri giác một cách có mục đích, có kế hoạch, có tổ chức đảm bảo hình thành và phát triển ở trẻ những biểu tượng đúng đắn về tự nhiên và xã hội”.
Như vậy có thể hiểu: Quan sát là quá trình nhận thức cảm tính tích cực, là việc sử dụng các giác quan để thu thập thông tin về đối tượng có mục đích, có kế hoạch. Đó là hoạt động nhận thức phức tạp, có sự tham gia của tri giác, tư duy, lời nói, sự chú ý bền vững.
c. Kỹ năng quan sát
Từ các khái niệm trên, có thể hiểu: Kỹ năng quan sát là khả năng tri giác một cách có chủ định, thấu đáo, toàn diện sự vật, hiện tượng trong thế giới xung quanh giúp trẻ khám phá đối tượng trên nhiều khía cạnh và nhận biết được bản chất của sự việc, hiện tượng thông qua các giác quan.
1.1.1.2. Các thành tố tâm lí của kỹ năng quan sát
a. Về cảm giác-tri giác của trẻ 5-6 tuổi
Đặc trưng nổi bật trong sự phát triển tâm lý của trẻ em lứa tuổi mẫu giáo là tri giác phát triển mạnh và chiếm ưu thế trong hoạt động nhận thức. Các quá trình nhận thức như trí nhớ, tư duy, chú ý... của trẻ đều phụ thuộc rất nhiều vào tri giác mà đối với quan sát thì những hoạt động nhận thức trên không thể thiếu; tri giác ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả quan sát của trẻ, nếu tri giác của trẻ không tốt thì trẻ có thể gặp các vấn đề trong việc chú ý thu nhận và ghi nhớ hình ảnh.
Các loại tri giác nhìn, nghe, sờ mó... của trẻ phát triển ở độ nhạy cảm, đặc biệt là phân biệt âm thanh, ngôn ngữ, bao gồm các tri giác không gian, thời gian, chuyển động cũng như tri giác vận động; giúp cho quá trình quan sát ghi nhận thông tin về đối tượng đầy đủ hơn không chỉ bao gồm các thuộc tính, màu sắc mà còn có âm thanh, mùi vị, sự chuyển động và cách thức hành động của sự vật – hiện tượng.
Khả năng tri giác của trẻ phát triển sẽ làm tăng số lượng đồ vật quan sát và cả các chi tiết, dấu hiệu thuộc tính, màu sắc. Nhờ đó mà trẻ hình thành biểu tượng đầy đủ, tỉ mỉ hơn và có nhiều kinh nghiệm hơn trong việc quan sát các đối tượng khác nhau; điều này phục vụ cho việc liên hệ, tìm hiểu mối quan hệ giữa các đối tượng.
Trẻ mẫu giáo thường tri giác các sự vật, hiện tượng theo nhu cầu, sở thích của bản thân, các đối tượng thường gặp hay do giáo viên yêu cầu. Tính xúc cảm thể hiện rất rõ trong quá trình tri giác của trẻ. Cũng như chú ý, tri giác của trẻ mang đậm tính cụ thể - trực quan nghĩa là trẻ thường tri giác những gì nổi bật, sinh động, hấp dẫn (màu sắc, âm thanh, hình ảnh...). Do việc tri giác của trẻ còn chưa có mục đích rõ ràng chủ yếu phụ thuộc vào hứng thú của trẻ nên trẻ có thể sẽ bỏ qua cơ hội tri giác một số đối tượng cần thiết hoặc có thái độ hời hợt, thiếu tập trung khi bị ép buộc tiếp xúc với đối tượng đó; bên cạnh đó hình ảnh thu được cũng thiếu chính xác, mơ hồ vì trẻ dễ bị thu hút bởi những thuộc tính nổi bật mà bỏ qua những đặc tính khác của sự vật – hiện tượng.
 b. Đặc điểm phát triển trí tuệ của trẻ 5-6 tuổi
Trẻ biết ngắm nghía, phát hiện thuộc tính và các mối quan hệ đặc trưng của sự vật hiện tượng. Trí tuệ phát triển giúp trẻ thiết lập các mối quan hệ và lập được kế hoạch hoạt động một cách khoa học và hiệu quả; những điều này giúp cho hoạt động quan sát trở nên thuận lợi hơn.
Về tư duy, trẻ 5 – 6 tuổi tư duy trực quan hình tượng phát triển mạnh đã giúp trẻ giải quyết một số vấn đề khi tiếp xúc với đối tượng mới lạ, phức tạp hơn qua việc xâu chuỗi các tri thức nhận được trong quá trình hoạt động. Trẻ cũng bắt đầu hình thành kiểu tư duy trực quan hình tượng mới – kiểu tư duy trực quan sơ đồ và xuất hiện một số yếu tố tư duy logic; nhờ đó mà trẻ có khả năng phán đoán, suy luận trong quá trình quan sát và khái quát hóa các chi tiết, đặc điểm mà trẻ ghi nhận được từ đối tượng sau khi tiếp xúc; từ đó bắt đầu hình thành một số khái niệm đơn giản.
Các thao tác so sánh sẽ làm quan sát trở nên tinh tế hơn và bước đầu dẫn đến hình thành kĩ năng phân loại. Trong quá trình so sánh trẻ có thể cần phải thực hiện một số thao tác đối chiếu như đặt cạnh, đặt chồng, sử dụng các đơn vị đo chuẩn (cân thăng bằng, thước đo) hoặc các đơn vị đo không chuẩn (thước tự làm, vật mẫu trung gian) để xác định sự giống nhau và khác nhau giữa các đối tượng so sánh. Việc này giúp củng cố và mở rộng kết quả quan sát, ngoài những đặc điểm thu nhận được nhờ quan sát thì trẻ có thể phát hiện thêm những đặc tính nhờ so sánh, so sánh không phải là mục đích mà là phương tiện để phát hiện ra những đặc tính mới của đối tượng, để làm giàu các liên tưởng.
Việc lựa chọn những vật cùng loại và xếp chúng vào một nhóm theo những dấu hiệu khác nhau như kích thước, hình dạng, màu sắc, cấu tạo, công dụng, đặc tính... trong phân loại giúp cho quá trình quan sát của trẻ có định hướng, tiếp cận các đối tượng theo từng nhóm đã phân loại dựa trên đặc trưng của chúng có hiệu quả và khoa học hơn.
Những suy luận của trẻ ở độ tuổi này giúp cho các quá trình quan sát được hệ thống lại và có ý nghĩa khi trẻ nhận ra quy luật và hiểu rằng qui luật đó sẽ lặp lại ở những tình huống tương tự. Ngoài ra các dự đoán và giả thuyết trong quá trình quan sát sẽ khích thích, thúc đẩy trẻ tìm hiểu, khám phá, thực nghiệm để kiểm chứng.
c. Về sự chú ý của trẻ 5-6 tuổi
Ở lứa tuổi này, trẻ đã bắt đầu chuyển từ chú ý không chủ định sang chú ý có chủ định. Khối lượng chú ý tăng và sức tập trung chú ý trở nên bền vững hơn, đặc biệt ở cuối giai đoạn 5 - 6 tuổi. Theo A.V.Ddaparôjet: “Khả năng chú ý ở trẻ 5-6 tuổi có thể kéo dài từ 35- 50 phút nếu đối tượng đó hấp dẫn, có nhiều thay đổi, kích thích được sự tò mò, ham hiểu biết của trẻ” [3, tr.74]. Trẻ có thể quan sát nhiều đối tượng cùng một lúc (từ 2-5 đối tượng), thời gian quan sát các đối tượng cũng dài hơn. Tuy nhiên, nhìn chung với trẻ lứa tuổi mẫu giáo, chú ý không chủ định vẫn phát triển mạnh. Khả năng phân phối sự chú ý này chưa bền vững, dễ dao động, đặc biệt là trong những hoạt động quan sát qua tranh ảnh, mô hình. Trẻ thường tập trung và bị thu hút vào những gì mới mẻ, rực rỡ. 
Cần phải khẳng định rằng, chú ý đóng vai trò rất quan trọng trong quá trình quan sát; trẻ chỉ tập trung vào những thứ mới mẻ, rực rỡ sẽ làm giảm nhu cầu khám phá các đặc điểm khác của đối tượng, hơn nữa nếu bị thu hút bởi các tác động bên ngoài, không chủ động nhận thức đối tượng thì hình ảnh thu được sẽ mơ hồ thậm chí là trẻ chẳng có ấn tượng gì về đối tượng. Sự phát triển của chú ý có chủ định giúp cho hoạt động quan sát có mục đích nhưng sự chú ý này lại dễ bị dao động nên trong quá trình quan sát cần phải duy trì hứng thú ở trẻ, tránh cho mục đích của hoạt động quan sát không như mong đợi. Ngoài ra việc tăng đối tượng và thời gian quan sát giúp cho trẻ tri giác lâu hơn, nhận thức nhiều hơn đây là cơ hội tốt để phát triển khả năng quan sát, mở rộng vốn kinh nghiệm, sự hiểu biết của trẻ về thế giới xung quanh nhưng nếu không biết tận dụng hợp lí để tổ chức thì có thể xuất hiện hiện tượng nhàm chán vì trẻ phải quan sát trong thời gian dài hay hình ảnh thu được thiếu chính xác, thậm chí còn có sự lẫn lộn do quan sát nhiều đối tượng cùng lúc.
1.1.1.3. Vai trò của kỹ năng quan sát đối với trẻ 5-6 tuổi
a. Hình thành biểu tượng chính xác về đối tượng
Đối với trẻ mẫu giáo, tư duy trực quan – hình tượng là phương thức cơ bản giúp trẻ làm quen thế giới xung quanh. Kiểu tư duy này chủ yếu dựa trên hình ảnh của cảm giác và tri giác bằng nhiều con đường khác nhau có thể là trực tiếp qua các giác quan hay gián tiếp qua trí nhớ.... Đầu độ tuổi mẫu giáo, hình ảnh trong tư duy trẻ mang tính chất cảm tính, trực giác, trẻ chỉ nhận thức được những thuộc tính bên ngoài của sự vật hiện tượng qua tri giác. Điều này sẽ khiến trẻ gặp khó khăn khi tìm hiểu những thuộc tính bản chất bên trong của sự vật hiện tượng.
Kỹ năng quan sát sẽ giúp trẻ hình thành những biểu tượng chính xác, rõ ràng, tỉ mỉ từ khái quát đến cụ thể của các sự vật, hiện tượng trong thế giới hiện thực khách quan; trẻ không chỉ nắm được đặc điểm nổi bật bên ngoài của đối tượng mà còn đi sâu tìm hiểu những chi tiết cụ thể, phát hiện tính chất và lý giải cách thức tồn tại của sự vật hiện tượng. Chẳng hạn việc làm bánh, trẻ nhỏ biết rằng bánh được làm bắt đầu từ bột sau khi được biến đổi thành chất lỏng, sau đó rắn lại và thành phẩm; việc chú ý quan sát quy trình làm bánh giúp cho hình ảnh và những sự kiện hiện trên não bộ của trẻ, mỗi hoàn cảnh diễn ra giúp hình thành những khái niệm khoa học. Và các kết quả của quá trình quan sát sẽ là nguồn tài liệu cung cấp cho quá trình nhận thức lý tính, giúp trẻ dần dần chuyển từ tư duy cụ thể (trực quan - hành động trực quan - hình tượng) sang tư duy trừu tượng. 
Việc tập trung quan sát có mục đích vào đối tượng giúp trẻ thu nhận được nhiều kiến thức về đối tượng. Trong quá trình quan sát, trẻ sẽ có những thắc mắc về đối tượng, về mối quan hệ của đối tượng, trẻ không ngừng ở việc chỉ tìm hiểu đối tượng mà còn xâu chuỗi những kiến thức, kinh nghiệm của mình để đặt ra câu hỏi và chủ động khám phá nhằm tìm lời giải đáp, điều đó sẽ giúp trẻ khắc ghi đối tượng sâu sắc hơn, biểu tượng hình thành chính xác, rõ ràng hơn.
b. Giúp trẻ tự tin giải quyết tình huống trong cuộc sống
Kỹ năng quan sát sẽ giúp trẻ tự tin, từ khối lượng kiến thức mà trẻ thu được thông qua hoạt động quan sát sẽ trở thành vốn kinh nghiệm giúp trẻ có thể xử lí các vấn đề tồn tại trong thế giới xung quanh. Việc quan sát chi tiết đối tượng sẽ giúp trẻ có những phân tích, suy luận về đối tượng đó từ đó phát triển khả năng suy luận của bản thân, việc này không chỉ mang đến lợi thế trong việc nắm bắt cụ thể một sự vật hiện tượng mà còn giúp trẻ giải quyết và vận dụng vào các tình huống có vấn đề trong cuộc sống. Ví dụ như khi tìm hiểu về vật chìm vật nổi, trẻ có thể tự bảo vệ cơ thể chúng với môi trường khi phát hiện ra vật nào có thể chìm, vật nào có thể nổi và cách tạo ra vật chìm vật nổi được.
c. Là tiền đề cho sự hình thành các kỹ năng khác
Như chúng ta đã biết, nhận thức của trẻ mang nặng tính trực quan, nhờ trực quan trẻ thu nhận thông tin về đối tượng, hình thành kiến thức về đối tượng đó. Và các kỹ năng như: so sánh, phân tích, phân loại... chỉ có thể diễn ra khi trẻ có biểu tượng về các sự vật hiện tượng, đó là cơ sở để trẻ so sánh sự giống nhau và khác nhau giữa các đối tượng. Trẻ không thể so sánh nếu nó không có kiến thức về các sự vật hiện tượng, mà khối lượng kiến thức trẻ thu nhận được phần lớn là nhờ vào quan sát. Chẳng hạn: khi trẻ tìm hiểu về hoa mai hoa đào, nhờ vào quan sát trẻ có kiến thức về hoa mai, hoa đào biết được màu sắc, đặc điểm, hình dáng,.... Từ đó trẻ so sánh 2 loại hoa đó dựa trên vốn kiến thức mình thu nhận được, trẻ biết hoa mai và hoa đào giống nhau ở chỗ đều có 5 cánh, lá màu xanh, thân và cành màu đà,.... và điểm khác nhau của 2 loài hoa đó là hoa mai có màu vàng, hoa đào có màu hồng. 
Như vậy, kỹ năng quan sát có vai trò vô cùng quan trọng trong quá trình phát triển nhận thức của trẻ 5-6 tuổi: Đây là tiền đề hình thành các kỹ năng nhận thức ở trẻ. Sự phát triển kỹ năng quan sát còn có ý nghĩa quan trọng đối với việc chuẩn bị cho trẻ vào học lớp 1 phổ thông và cho cả quá trình học tập, nhận thức lâu dài của trẻ sau này. Bởi vì quan sát là cơ sở đầu tiên để nhận biết tích lũy những biểu tượng cơ bản ban đầu của các sự vật hiện tượng, những biểu tượng đó sẽ được trẻ ghi nhớ ở trong đầu, khi cần sẽ lấy ra sử dụng và tùy thuộc vào việc hướng dẫn, phương pháp tổ chức thì sự ghi nhớ đó của trẻ cũng sẽ khác nhau.
1.1.1.4. Đặc điểm kỹ năng quan sát của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi
Trẻ có thể quan sát nhiều đối tượng cùng một lúc (2-5 đối tượng), thời gian quan sát các đối tượng cũng dài hơn so với các độ tuổi trước. Tuy nhiên, nhìn chung với trẻ lứa tuổi mẫu giáo, chú ý không chủ định vẫn phát triển mạnh. Trẻ thường tập trung và bị thu hút vào những gì mới mẻ, nổi bật, sinh động, hấp dẫn đối với trẻ.
Trẻ thích thú, chủ động tiếp xúc, hoạt động khám phá với các đối tượng gần gũi xung quanh. Nhu cầu khám phá của trẻ rất mạnh mẽ.
Trẻ có vô vàn những câu hỏi, những thắc mắc về các sự vật, hiện tượng và mong muốn được giáo viên, cha mẹ, những người lớn xung quanh giải đáp. Việc đặt ra câu hỏi hoặc thầm đưa ra những suy luận của mình khi quan sát đối tượng, điều đó nói lên lòng hiếu kì muốn hiểu biết nhiều hơn, rõ hơn về những sự vật hiện tượng trong môi trường xung quanh: Đây là gì? Dùng để làm gì? Tại sao nó lại như thế? Do đâu mà có nhỉ?...
Trẻ có thể nhận biết các thuộc tính của đối tượng khi được tiếp xúc, khám phá đối tượng bằng tất cả các giác quan (mắt nhìn, tay sờ, mũi ngửi, miệng nếm, tai nghe), việc hành động với đối tượng sẽ kích thích và thỏa mãn nhu cầu khám phá.
Trẻ có khả năng tổng hợp và khái quát hóa đơn giản những dấu hiệu bên ngoài của các sự vật, hiện tượng; so sánh sự khác nhau, giống nhau và phân loại, nhận biết các đối tượng đó dựa vào đặc điểm, những dấu hiệu đặc trưng mà trẻ đã thu nhận được trước đó.
Khi tiến hành quan sát, trẻ có thể biết được, hiểu được mối quan hệ giữa các đối tượng với môi trường, cách thức tồn tại và quy luật vận động của sự vật hiện tượng.
Trẻ lắng nghe và hiểu những gì giáo viên hướng dẫn, chúng theo dõi và hành động theo những hành động của giáo viên, nếu như thấy thực sự cần thiết và hứng thú.
Trẻ có thể phát hiện nội dung quan sát một cách nhanh chóng và sử dụng các thao tác nhận thức, đặc biệt là các thao tác tư duy như phân tích, tổng hợp, so sánh, khái quát hoá...trong quá trình quan sát nhằm giải quyết các nhiệm vụ nhận thức.
1.1.1.5. Quá trình hình thành kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi
a. Quá trình hình thành kỹ năng
Các nhà nghiên cứu đã đưa ra nhiều ý kiến về các giai đoạn hình thành kĩ năng.
+ K.K.Platonop và G.G.Golubev [8] đưa ra 5 giai đoạn hình thành kĩ năng và cũng là 5 mức độ hình thành kĩ năng:
• Giai đoạn kĩ năng sơ đẳng: con người ý thức được mục đích hành động và tìm kiếm cách thực hiện hành động dựa trên vốn hiểu biết và kĩ xảo sinh hoạt đời thường. Hành động được thực hiện bằng cách thử và sai.
• Giai đoạn 2: biết cách làm nhưng không đầy đủ nghĩa là có hiểu biết về phương thức hành động, sử dụng được các kĩ xảo đã có nhưng không phải là kĩ xảo chuyên biệt dành cho hành động này.
• Giai đoạn 3: có những kĩ năng chung nhưng còn mang tính riêng lẻ
• Giai đoạn 4: có kĩ năng phát triển cao, sử dụng sáng tạo vốn hiểu biết và các kĩ xảo đã có, ý thức được không chỉ mục đích hành động mà còn cả động cơ lựa chọn cách thức đạt mục đích.
• Giai đoạn 5: Sử dụng sáng tạo các kĩ năng khác nhau.
 Ý kiến trên đã không đề cập đến vai trò của mẫu hành động hay sự hướng dẫn của người có kiến thức, kĩ năng cao hơn đối với sự hình thành kĩ năng mà hai ông đã đánh giá cao vai trò của tri thức và các kĩ xảo đã có.
+ Trong luận án Phó Tiến sĩ, tác giả Trần Quốc Thành [8] đã nêu ra 3 giai đoạn hình thành kĩ năng:
• Giai đoạn nhận thức đầy đủ về mục đích, cách thức, điều kiện hành động
• Giai đoạn quan sát mẫu và làm thử theo mẫu
• Giai đoạn luyện tập để tiến hành các hành động theo đúng yêu cầu nhằm đạt mục đích đề ra.
+ Theo Nguyễn Phụ Thông Thái [10], kĩ năng là mức độ lĩnh hội hoạt động, kĩ năng vẫn là hành động. Sự hình thành kĩ năng sẽ qua các giai đoạn:
• Có tri thức về hành động (mục đích, cách thực hiện, các điều kiện hành động) và những kinh nghiệm cần thiết.
• Vận dụng tri thức, kinh nghiệm vào hành động và thực hiện hành động có kết
quả.
b. Quá trình hình thành và rèn luyện kỹ năng quan sát trải qua ba giai đoạn:
- Giai đoạn nhận thức: Là giai đoạn con người nhận thức đầy đủ mục đích, cách thức, điều kiện hành động quan sát. Ở giai đoạn này người ta chỉ nắm lý thuyết, chưa hành động thực sự. Việc nắm lý thuyết cần thiết có thể do tự học hoặc do người khác hướng dẫn. Giai đoạn này rất quan trọng bởi vì nếu không xác định mục đích quan sát sẽ không có hướng hành động được. Để hành động đạt kết quả con người phải hiểu được các điều kiện cần thiết với hành động đó.
- Giai đoạn quan sát mẫu và làm thử: Là giai đoạn bắt đầu hành động. Qua quan sát mẫu từ người khác và trải nghiệm, người ta có thể hành động theo mẫu trên cơ sở đã nhận thức đầy đủ về mục đích, cách thức, điều kiện hành động; cũng có thể người ta từ từ hành động theo hiểu biết của mình hoặc kết hợp cả hai. Ở giai đoạn này hành động vẫn còn nhiều sai sót, các thao tác còn lúng túng, hành động có thể đạt kết quả ở mức thấp hoặc có thể không đạt kết quả. 
- Giai đoạn luyện tập: Cuối cùng muốn có kỹ năng quan sát con người phải luyện tập. Giai đoạn này các tri thức được củng cố nhiều lần, các thao tác được ôn luyện có hệ thống, người ta có thể hành động độc lập, ít sai sót, các thao tác thuần thục hơn, kết quả của hành động đạt được một cách chắc chắn hơn. Kỹ năng chỉ thực sự ổn định khi người ta hành động có kết quả trong những điều kiện khác nhau. Việc luyện tập đạt được kết quả cao hay thấp phụ thuộc vào điều kiện luyện tập, đặc biệt là sự nỗ lực của cá nhân. 
1.1.2. Hoạt động khám phá khoa học với việc rèn luyện kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi
1.1.2.1. Khái niệm Hoạt động khám phá khoa học
a. Khám phá khoa học
Khoa học là lĩnh vực hoạt động của con người nhằm tạo ra và hệ thống hóa những tri thức khách quan về thực tiễn bao gồm cả hoạt động để thu thập kiến thức mới và kết quả của các hoạt động ấy, đều đó có nghĩa là toàn bộ những tri thức khách quan làm nên nền tảng của một bức tranh về thế giới khoa học theo từ điển Giáo dục học của Nhà xuất bản từ điển Bách khoa định nghĩa [2, tr.214]. 
Theo Nguyễn Tấn Lê, có thể hiểu khái niệm khoa học như sau
 (1) Khoa học là một hình thái ý thức xã hội, tồn tại mang tính độc lập tương đối với các hình thái ý thức xã hội khác 
 (2) Khoa học là hệ thống những tri thức về mọi loại quy luật của vật chất và sự vận động của vật chất, những quy luật của tự nhiên, xã hội và tư duy 
 (3) Khoa học là một hoạt động xã hội nhằm tìm tòi, phát hiện quy luật của sự vật và hiện tượng và vận dụng các quy luật ấy để sáng tạo ra nguyên lý, các giải pháp tác động vào sự vật hoặc hiện tượng nhằm biến đổi trạng thái của chúng.
Theo từ điển tiếng Việt của Viện ngôn ngữ học do Hoàng Phê chủ biên: Khám phá là tìm thấy, phát hiện ra cái ẩn giấu, bí mật [4].
Theo Vũ Cao Đàm, khám phá là một hoạt động trong nghiên cứu khoa học nhằm nhận ra cái vốn có (phát hiện) quy luật xã hội, vật thể / trường, hiện tượng và nhận ra cái vốn có (phát minh) quy luật tự nhiên; từ đó có thể tạo ra cái chưa từng có mới về nguyên lý kỹ thuật và có thể áp dụng được (sáng chế ).
Theo tác giả Trần Thị Ngọc Trâm và Nguyễn Thị Nga trong quyển “Các hoạt động KPKH của trẻ MN” thì khoa học là kiến thức, hiểu biết thế giới, là quá trình tìm hiểu, khám phá thế giới. Khoa học với trẻ là quá trình tìm hiểu, khám phá thế giới tự nhiên. [14, tr.12]. Từ đó, KPKH được xác định là hệ thống tri thức tích cực có được thông qua quá trình tìm tòi, phát hiện, khám phá thế giới xung quanh.
Như vậy có thể thấy rằng: KPKH là hoạt động nhận thức nhằm chiếm lĩnh hệ thống tri thức, là quá trình tìm tòi, phát hiện, khám phá thế giới xung quanh bằng các thao tác tư duy nhằm giải quyết vấn đề, đưa ra quyết định, kết luận và mở rộng hiểu biết của cá nhân.
b. Hoạt động khám phá khoa học
Dưới góc độ sinh học, hoạt động là sự tiêu hao năng lượng thần kinh và cơ bắp của con người khi tác động vào hiện thực khách quan để thỏa mãn nhu cầu nảy sinh trong cuộc sống của họ.
Tiếp cận khái niệm này dưới góc độ Tâm lý học, A.N. Leonchiev cho rằng: “Hoạt động là một quá trình thực hiện sự chuyển hóa lẫn nhau giữa hai cực: chủ thể - khách thể (). Ở cấp độ tâm lý học, nó là đơn vị của đời sống, mà khâu trung gian là phản ánh tâm lý có chức năng hướng dẫn chủ thể trong thế giới đối tượng” [11, tr.124].
Mặc dù các khái niệm hoạt động được tiếp cận ở những góc độ khác nhau, nhưng có thể thấy rằng khái niệm “hoạt động” có những đặc trưng sau:
(1) Về mặt quá trình: Hoạt động là quá trình tác động qua lại giữa chủ thể và khách thể, xuất phát từ nhu cầu của chủ thể.
(2) Về sản phẩm: Kết quả của hoạt động thể hiện ở sự thay đổi của khách thể (sản phẩm) và sự phát triển tâm lý, nhân cách của chủ thể. 
Như vậy có thể hiểu khái niệm trên như sau: Hoạt động là một quá trình tác động, chuyển hóa qua lại giữa chủ thể - khách thể nhằm tạo ra sản phẩm cả về 2 phía khách thể và chủ thể. Theo đó, hoạt động bên trong (phương tiện trung gian là ngôn ngữ) thực chất là kết quả của quá trình chuyển hóa hoạt động bên ngoài vào (hoạt động vật chất) theo cơ chế nhập tâm (chuyển vào trong). Thông qua hoạt động, chức năng tâm lý của trẻ được hình thành và phát triển.
Từ khái niệm “hoạt động”, “khám phá khoa học” chúng ta có thể hiểu: Hoạt động KPKH là hoạt động mà trong đó trẻ là chủ thể tích cực tìm tòi, khám phá, phát hiện những điều mới mẻ, thú vị về các sự vật, hiện tượng xung quanh. Từ đó, góp phần làm giàu vốn kiến thức, kinh nghiệm cho trẻ; giúp trẻ rèn luyện, phát triển các quá trình nhận thức và hình thành thái độ tích cực cho trẻ đối với môi trường xung quanh.
1.1.2.2. Đặc điểm hoạt động khám phá khoa học của trẻ 5-6 tuổi ở trường MN
a. Mục đích hoạt động KPKH
Đối với trẻ MN, học khoa học chủ yếu là học cách suy nghĩ chứ chưa phải là học những quy luật của khoa học. Điều quan trọng là giáo viên giúp trẻ suy nghĩ nhiều hơn về những gì chúng nhìn thấy và đang làm, kích thích trẻ quan sát, xem xét, suy luận, phỏng đoán... về các sự vật và hiện tượng xung quanh [13,tr.66]. Như vậy, mục đích của hoạt động KPKH là:
- Phát hiện các năng lực trí tuệ để trẻ có thể phát hiện vấn đề, tích lũy vốn hiểu biết và giải quyết các tình huống đơn giản xảy ra trong cuộc sống.
- Hình thành thái độ tích cực đối với môi trường xung quanh..
- Cung cấp hệ thống kiến thức đơn giản, chính xác, cần thiết về các sự vật, hiện tượng xung quanh. [6, tr.25]
b. Nội dung hoạt động KPKH
Theo chương trình giáo dục mầm non hiện hành (Thông tư số 28/2016) [1] thì nội dung tổ chức hoạt động khám phá khoa học cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi phải đảm bảo đạt được các mục tiêu trong lĩnh vực phát triển nhận thức. Dựa vào đặc điểm tâm sinh lí của trẻ mẫu giáo 5- 6 tuổi và mục tiêu phát triển nhận thức cho trẻ thì những nội dung cần thiết cho việc tổ chức hoạt động KPKH cho trẻ 5 - 6 tuổi được thể hiện trong bảng sau:
Nội dung
5-6 tuổi
1. Các bộ phận của cơ thể con người
Chức năng các giác quan và các bộ phận khác của cơ thể.
2. Đồ vật: Đồ dùng, đồ chơi
Phương tiện giao thông
- Đặc điểm, công dụng và cách sử dụng đồ dùng, đồ chơi.
- Một số mối liên hệ đơn giản giữa đặc điểm cấu tạo với cách sử dụng của đồ dùng, đồ chơi quen thuộc
- So sánh sự khác nhau và giống nhau của đồ dùng, đồ chơi và sự đa dạng của chúng.
- Phân loại đồ dùng, đồ chơi theo 2 - 3 dấu hiệu.
Đặc điểm, công dụng của một số phương tiện giao thông và phân loại theo 2 – 3 dấu hiệu.
3. Động vật và thực vật
- Đặc điểm, ích lợi và tác hại của con vật, cây, hoa, quả.
- Quá trình phát triển của cây, con vật; điều kiện sống của một số loại cây, con vật.
- So sánh sự khác nhau và giống nhau của một số con vật, cây, hoa, quả.
- Phân loại cây, hoa, quả, con vật theo 2 – 3 dấu hiệu.
- Quan sát, phán đoán mối liên hệ đơn giản giữa con vật, cây với môi trường sống.
- Cách chăm sóc và bảo vệ con vật, cây
4. Một số hiện tượng tự nhiên:
Thời tiết, mùa
Ngày và đêm, mặt trời, mặt trăng
Nước
Không khí, ánh sáng,
Đất đá, cát, sỏi
- Một số hiện tượng thời tiết thay đổi theo mùa và thứ tự các mùa. 
- Sự thay đổi trong sinh hoạt của con người, con vật và cây theo mùa.
- Sự khác nhau giữa ngày và đêm, mặt trời, mặt trăng.
- Các nguồn nước trong môi trường sống. 
- Ích lợi của nước với đời sống con người, con vật và cây.
- Một số đặc điểm, tính chất của nước. 
- Nguyên nhân gây ô nhiễm nguồn nước và cách bảo vệ nguồn nước.
Không khí, các nguồn ánh sáng và sự cần thiết của nó với cuộc sống con người, con vật và cây
Một vài đặc điểm, tính chất của đất, đá, cát, sỏi.
c. Phương pháp tổ chức hoạt động KPKH
(1) Phương pháp trực quan
Sử dụng các phương tiện trực quan như đồ chơi, tranh ảnh, sự vật thật, làm mẫu kèm với lời nói và cử chỉ để cho trẻ quan sát, nói, làm theo với mục đích rèn luyện sự nhanh nhạy ở các giác quan của bé. Là quá trình tổ chức trẻ tri giác trực tiếp các sự vật - hiện tượng xung quanh một cách có mục đích, có kế hoạch trong một thời gian nhất định. Phương pháp trực quan bao gồm: quan sát, sử dụng vật thật, tranh ảnh, đoạn phim ngắn.
Trong đó, quan sát là quá trình tổ chức trẻ tri giác trực tiếp các sự vật - hiện tượng xung quanh một cách có mục đích, có kế hoạch trong một thời gian nhất định. Qua quan sát không chỉ giúp trẻ nhận biết các thuộc tính bên ngoài của sự vật - hiện tượng mà còn giúp trẻ nhận biết được những biến đổi của hoàn cảnh xung quanh trong một quá trình. Nội dung quan sát là những gì trẻ có thể nhận thức được khi tiếp xúc trực tiếp với thiên nhiên, với xã hội.
(2) Phương pháp dùng lời: 
Là phương pháp GV sử dụng lời nói truyền đạt cho trẻ những kiến thức. Phương pháp này được sử dụng nhằm mục đích: bổ sung làm chính xác biểu tượng của trẻ về sự vật - hiện tượng và các mối quan hệ diễn ra xung quanh trẻ mà trẻ đã có được qua quan sát, sử dụng tài liệu trực quan. Góp phần phát triển các quá trình tâm lí như chú ý, ghi nhớ, tư duy logic, tưởng tưởng, đồng thời phát triển ngôn ngữ mạch lạc cho trẻ. Phương pháp dùng lời bao gồm: Đàm thoại, kể chuyện- đọc truyện, nêu gương
Trong đó, đàm thoại là quá trình mà GV giao tiếp với trẻ bằng những câu hỏi đã lựa chọn về các sự vật - hiện tượng xung quanh nhằm đạt được các mục đích nhất định. Nhằm kích thích hoạt động nhận thức của trẻ theo hướng cần thiết.
(3) Phương pháp thí nghiệm, thử nghiệm
Là quá trình tổ chức cho trẻ hoạt động thực tiễn tạo ra một kết quả nào đó nhằm kiểm tra những thuộc tính của sự vật hiện tượng xung quanh. Các tình huống thí nghiệm được tổ chức đặc biệt, khác với quan sát thông thường, làm cho trẻ nhìn thấy rõ hơn về sự liên hệ của chúng với môi trường sống. Các thử nghiệm kích thích trẻ so sánh, lập luận, do đó chúng giúp phát triển khả năng quan sát, tri giác và tư duy.
(4) Phương pháp sử dụng trò chơi
Là quá trình dạy học dưới hình thức trò chơi giáo dục, cho phép trẻ tiếp thu những tri thức, những kĩ năng khác nhau mà không chủ định. Ví dụ như trò chơi đóng vai, trò chơi có luật, trò chơi đố - mô tả
d. Hình thức tổ chức hoạt động KPKH
 (1) Hoạt động học có chủ đích
Đây là hình thức quan trọng giúp trẻ làm quen với môi trường xung quanh. Thông qua đó mà tri thức được hình thành theo một trình tự nhất định dựa trên đặc điểm lứa tuổi và điều kiện xung quanh. Phát triển các quá trình nhận thức và khả năng của trẻ theo một hệ thống và trình tự nhất định. Giúp trẻ củng cố và hệ thống hóa nội dung KPKH về môi trường xung quanh. Một cách cụ thể, có hệ thống, có mục đích, kế hoạch và góp phần phát triển các năng lực, khả năng nhận thức và các phấm chất tư duy, năng lực tập trung chú ý cách chủ định hơn. 
(2) Hoạt động vui chơi
Hoạt động vui chơi là hoạt động chủ đạo của trẻ ở lứa tuổi mẫu giáo. Đây là hoạt động phù hợp nhất với nhu cầu, khả năng và hứng thú của trẻ, tạo nên nét tâm lí đặc trưng cho trẻ lứa tuổi mẫu giáo. Những phẩm chất tâm lí và những đặc điểm nhân cách của trẻ mẫu giáo hình thành và phát triển mạnh mẽ nhất trong hoạt động vui chơi [9].
Thông qua hoạt động vui chơi, tạo điều kiện cho trẻ khám phá đặc điểm, tính chất của sự vật hiện tượng. Củng cố và mở rộng tri thức của trẻ về môi trường xung quanh nhằm hình thành biểu tượng chính xác, phong phú; tạo cơ hội được trải nghiệm, vận dụng tri thức về KPKH vào quá trình chơi, góp phần củng cố các kĩ năng nhận thức và lao động cho trẻ; đồng thời tạo cho trẻ cơ hội thể hiện tính tích cực, sáng tạo hoạt động được tích hợp theo nội dung các chủ đề, chủ điểm giáo dục và thỏa mãn nhu cầu nhận thức riêng của từng trẻ [7].
(3) Hoạt động ngoài trời
Là hình thức của hoạt động vui chơi, trong đó có nội dung KPKH. Đối với trẻ hoạt động ngoài trời là một hoạt động không thể thiếu vì trẻ sẽ được hít thở không khí trong lành, được quan sát thế giới xung quanh khám phá những điều mới lạ từ thiên nhiên giúp trẻ tăng thêm vốn sống và nhất là trẻ được tự do hoạt động. Qua đó trẻ nhận thức được thế giới xung quanh bằng cách tiếp xúc, tìm hiểu, khám phá và quan tâm đến những gì xảy ra ở cuộc sống xung quanh mình. Thông qua các hoạt động quan sát trò chuyện, các trò chơi vận động, chơi tự do sẽ giúp trẻ thoả mãn nhu cầu hoạt động, nhu cầu tìm hiểu, khám phá của trẻ. 
 (4) Hoạt động thăm quan, dã ngoại
Tham quan có thể coi là một hoạt động cho trẻ làm quen với môi trường xung quanh cách tích cực. Thông qua hoạt động này giúp nâng cao sự hiểu biết của trẻ về quê hương đất nước và biết thêm các danh lam thắng cảnh. Tạo không khí vui tươi, phấn khởi cho trẻ, giúp trẻ thêm gắn kết đồng thời có được những sân chơi bổ ích, thiết thực, hình thành cho trẻ tình yêu đối với nét văn hóa truyền thống của dân tộc. Mở rộng vốn hiểu biết cho trẻ về cuộc sống xung quanh.
(5) Hoạt động lao động
Hoạt động lao động đối với lứa tuổi mẫu giáo không nhằm tạo ra sản phẩm vật chất mà được sử dụng như một phương tiện giáo dục. Hoạt động lao động đối với trẻ mẫu giáo gồm: lao động tự phục vụ, lao động trực nhật, lao động tập thể.
Trong quá trình tham gia vào lao động trẻ sẽ tích lũy kinh nghiệm lịch sử xã hội thông qua việc sử dụng các công cụ lao động, qua quá trình tạo ra sản phẩm lao động. Giúp trẻ thể hiện và rèn luyện các phẩm chất nhân cách quan trọng: kiên trì, cố gắng, say mê, sáng tạo, hợp tác và chia sẻĐồng thời đây là hình thức gúp trẻ trải nghiệm thực tế hơn, thể hiện thái độ, xúc cảm, tình cảm của mình với thiên nhiên và môi trường xung quanh.
1.1.2.3. Ưu thế của hoạt động khám phá khoa học đối với việc rèn luyện kỹ năng quan sát cho trẻ 5-6 tuổi
Hoạt động KPKH là hoạt động có thể đáp ứng nhu cầu tìm hiểu, khám phá thế giới xung quanh của trẻ. Trẻ em luôn phấn khích với khoa học, khi chúng thực hiện những dự án khoa học, chúng không còn nghịch ngợm bởi vì chúng đã quá bận rộn với việc tìm hiểu những thứ thú vị khác. Và như chúng ta đã biết, để việc rèn luyện kỹ năng quan sát đạt hiệu quả thì cần sự tập trung, chú ý của trẻ mà trẻ tập trung, chú ý khi nào? Khi mà chúng có hứng thú, có nhu cầu tìm hiểu về các sự vật hiện tượng đó và chính hoạt động KPKH sẽ thỏa mãn nhu cầu đó, trẻ bị hấp dẫn, thu hút trong quá trình khám phá, đó là cơ hội tốt để rèn luyện kỹ năng quan sát cho trẻ vì chúng luôn vui vẻ và tràn đầy năng lượng như Maria Montessori đã nói “Điều quan trọng đầu tiên trong sự phát triển của trẻ nhỏ là sự tập trung. Đứa trẻ tập trung sẽ vô cùng vui vẻ”, lúc đó trẻ sẽ chủ động quan sát và việc ghi nhận kiến thức cũng dễ dàng hơn.
Nội dung KPKH vô cùng đa dạng, phong phú bao gồm những sự vật - hiện tượng gần gũi với trẻ và cả những sự vật - hiện tượng trẻ chưa có cơ hội nhìn thấy. Trẻ luôn muốn hoạt động với mọi sự vật - hiện tượng trong môi trường xung quanh: “ Trong mắt trẻ con, thế giới không chỉ có 7 kỳ quan mà có đến hàng triệu kỳ quan lý thú cần khám phá” _Walt Streightiff, với những sự vật hiện tượng khác nhau thì có những đặc trưng, những phương thức vận động không giống nhau chính vì điều đó muốn hiểu rõ đối tượng buộc trẻ phải tri giác đối tượng một cách trọn vẹn, theo dõi sự vận động, biến đổi liên tục của các sự vật hiện tượng, kết hợp phân tích, suy luận và ghi nhớ, các hoạt động này sẽ giúp cho kỹ năng quan sát của trẻ ngày càng thành thạo hơn.
Hoạt động KPKH không giống như các hoạt động khác của trẻ. Hoạt động này giúp trẻ có cơ hội được tham gia thực hành, tự mình trải nghiệm, trẻ hoạt động độc lập, hành động và tương tác với đối tượng như: nghe, nhìn, cầm, nắm, sờ mó, ngửi,.. chính việc tiếp xúc trực tiếp này trẻ sẽ dễ dàng nắm bắt những đặc trưng của các sự vật hiện tượng đồng thời biểu tượng thu được cũng trở nên chính xác và sâu sắc hơn như người ta vẫn thường hay nói “Tôi nghe và tôi quên, tôi nhìn và tôi nhớ, tôi làm và tôi hiểu”, ở độ tuổi này trí nhớ không chủ dịnh chiếm ưu thế nên trẻ thường nhớ nhanh nhưng chóng quên. Vậy nên, việc tự hoạt động, trải nghiệm sẽ giúp cho kỹ năng quan sát trẻ nhạy bén và hình ảnh lưu giữ sâu sắc hơn.
1.1.2.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc rèn luyện kỹ năng quan sát cho trẻ 5-6 tuổi trong hoạt động khám phá khoa học
Sự hình thành và phát triển một kỹ năng bất kỳ luôn chịu sự chi phối, ảnh hưởng của các yếu tố nhất định. Quá trình rèn luyện kỹ năng quan sát của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi chịu ảnh hưởng của các yếu tố sau:
v Yếu tố thứ nhất: Đặc điểm tâm sinh lí trẻ
Với xu hướng giáo dục hiện nay “lấy trẻ làm trung tâm”, trẻ em là chủ thể của quá trình nhận thức, vì vậy việc rèn luyện kỹ năng quan sát phụ thuộc vào: nhu cầu hứng thú và khả năng nhận thức của trẻ, bên cạnh đó số lượng trẻ trong một lớp cũng ảnh hưởng đến hiệu quả rèn luyện của mỗi cá nhân.
Để tổ chức bất kì hoạt động nào thì hứng thú của trẻ là điều mà giáo viên phải quan tâm hàng đầu. Sự hứng thú tạo nên sự tích cực hoạt động khám phá và tích cực lĩnh hội kiến thức của đứa trẻ một cách chủ động và dễ dàng hơn.
Trẻ 5-6 tuổi thuộc giai đoạn tư duy lôgic, trẻ có thông tin về một số sự vật, hiện tượng nào đó nhưng chưa khái quát, hiểu biết chưa đầy đủ, cụ thể về sự vật - hiện tượng đó. Giai đoạn này, khả năng chú ý của trẻ đã tăng lên: Theo A.V. Ddaparôjet: “Khả năng chú ý ở trẻ 5-6 tuổi có thể kéo dài từ 35-50 phút nếu đối tượng đó hấp dẫn, có nhiều thay đổi, kích thích được sự tò mò, ham hiểu biết của trẻ”[3, tr.74]. Cùng với sự phát triển của chú ý thì khả năng tập trung của trẻ cũng tăng lên, năng lực cảm giác- tri giác cũng nhạy bén hơn, có sự xuất hiện của trí nhớ có chủ định và tư duy trực quan sơ đồ. Giáo viên cần nắm được đặc trưng của mỗi giai đoạn phát triển của trẻ để có kế hoạch và lựa chọn hình thức, phương tiện tổ chức rèn luyện cho phù hợp, trên cơ sở đó tạo mọi điều kiện thuận lợi cho trẻ tiếp xúc, trải nghiệm, phát huy tính tích cực của bản thân trẻ.
Số lượng trẻ cũng là một trong những yếu tố ảnh hưởng đến việc rèn luyện kỹ năng cho trẻ. Phụ thuộc vào số lượng trẻ mà giáo viên lựa chọn các phương thức tổ chức rèn luyện khác nhau, sắp xếp và bố trí đối tượng nhằm đảm bảo cho tất cả trẻ đều có cơ hội quan sát, hướng dẫn đảm bảo hiệu quả của từng cá nhân sau mỗi hoạt động.
v Yếu tố thứ hai: Điều kiện môi trường
٭ Môi trường vật chất
Điều kiện cơ sở vật chất của trường là một trong những yếu tố ảnh hưởng đến việc tổ chức rèn luyện kỹ năng quan sát cho trẻ. Để kỹ năng quan sát phát triển thì các đối tượng cần được trực quan, trẻ có cơ hội tiếp xúc, tương tác, hành động với chúng, điều đó sẽ giúp trẻ xem xét đối tượng trên nhiều khía cạnh. 
Trong thời đại công nghệ thông tin hiện nay, sự phát triển của hệ thống mạng cùng với những tiện ích phong phú đã tạo nên một cuộc cách mạng trong xã hội, trong mọi ngành nghề trong đó có giáo dục. Chính vì vậy, ngay từ cấp học mầm non trẻ đã được làm quen với công nghệ thông tin như một phần của hoạt động giáo dục không thể thiếu, công nghệ thông tin luôn mang lại nhiều điều kì thú và hữu ích trong việc tiếp thu kinh nghiệm sống. 
٭ Môi trường tinh thần
Môi trường tinh thần ở đây bao gồm tất cả các mối quan hệ giúp trẻ hình thành và phát triển nhân cách: giao tiếp giữa trẻ với người lớn (giáo viên, phụ huynh), giữa trẻ với nhau và giữa người lớn với nhau. Cho trẻ hoạt động trong môi trường an toàn, gần gũi với bạn bè, không khí lớp học vui tươi, chan hòa, gần gũi giữa cô và trẻ. Điều kiện thời tiết, khí hậu tốt nhằm đảm bảo sức khỏe cho trẻ và thực hiện hoạt động khám phá của trẻ diễn ra một cách tốt nhất. 
Để giúp trẻ hoạt động tích cực, chủ động, các nhà giáo dục nên sử dụng môi trường với tư cách là yếu tố để điều chỉnh hành vi cá nhân bằng cách quan tâm đến việc tổ chức môi trường hoạt động cho trẻ, điều khiển hành vi, hoạt động của trẻ thông qua môi trường. Bởi môi trường giáo dục trong trường mầm non phải tạo cơ hội cho trẻ tìm tòi, khám phá, phát hiện nhiều điều mới lạ, hấp dẫn trong cuộc sống. Môi trường giáo dục phù hợp, đa dạng, phong phú sẽ gây hứng thú cho trẻ và cả giáo viên, góp phần hình thành và nâng cao mối quan hệ thân thiện, tự tin giữa giáo viên với trẻ và giữa trẻ với nhau.
v Yếu tố thứ ba: Nhận thức và kỹ năng tổ chức hoạt động giáo dục của GV
Ngoài các yếu tố trên thì nhận thức của giáo viên cũng ảnh hưởng không nhỏ. Hiểu được mức độ quan trọng của kỹ năng quan sát thì giáo viên có thể lựa chọn phương thức, cách tổ chức, đặt ra các mục tiêu phù hợp với độ tuổi, đặc điểm của trẻ và địa phương mình; chú trọng chuẩn bị đồ dùng, đồ chơi, dụng cụ hơn đó cũng là một trong những yếu tố quyết định sự thành công của một tiết học. Việc xem nhẹ kỹ năng quan sát, không chú trọng rèn luyện và phát triển kỹ năng cơ bản này sẽ gây ảnh hưởng đến các kỹ năng nhận thức khác cho nên nhận thức của giáo viên đối với việc rèn luyện kỹ năng quan sát trong hoạt động khám phá khoa học thực sự quan trọng.
Thông qua quá trình nghiên cứu đề tài cho thấy có rất nhiều yếu tố tác động đến quá trình rèn luyện kỹ năng quan sát, mỗi yếu tố đều có những tác động khác nhau trong đó yếu tố thứ nhất: Trẻ, là yếu tố ảnh hưởng lớn nhất đến quá trình rèn luyện kỹ năng quan sát cho trẻ trong hoạt động khám phá khoa học, trẻ là chủ thể, là mục tiêu mà mọi hoạt động giáo dục hướng đến. Vì vậy, chỉ khi trẻ có hứ