Tiểu luận Nghiên cứu quan niệm về kinh tế thị trường, tính tất yếu và nội dung vai trò chủ đạo của kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế nhiều thành phần

Mở đầu
Nền kinh tế nhà nước trong thời kỳ quá độ lên CNXH là một nền kinh tế nhiều thành phần. Đó là một tất yếu khách quan. Cơ cấu kinh tế nhiều thành phần tồn tại không phải do ý muốn chủ quan của nhà nước, nó tồn tại và phát triển phụ thuộc vào những tiền đề kinh tế, chính trị khách quan của nền kinh tế. Trong cơ cấu kinh tế này mà thành phần kinh tế luôn có vai trò vị trí và vận động phát triển theo một xu hướng nhất định. Nhưng xuất phát từ tính quy luật vốn có của nền kinh tế. Trong cơ cấu kinh tế này mỗi thành phần kinh tế luôn có vai trò vị trí và vận động, phát triển theo một xu hướng nhất định. Nhưng xuất phát từ tính quy luật vốn có của nền kinh tế đều vận động theo hướng đến mục tiêu lợi ích. Nhưng Đảng và Nhà nước luôn khẳng định kinh tế nhà nước luôn giữ vai trò chủ đạo trong nền kinh tế quốc dân.
Thực tiễn trong hơn 10 năm đổi mới vừa qua Đảng và Nhà nước đã có nhiều cố gắng củng cố, nâng cao vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước và hiện nay vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước đang từng bước được khẳng định.
Tuy nhiên hiện nay đang có rất nhiều ý kiến khác nhau về việc phát triển thành phần kinh tế này: đổi mới, cổ phần sắp xếp, nâng cao hiệuquả. Vì vậy trong đề án này tôi tập trung đi vào việc nghiên cứu quan niệm về kinh tế thị trường, tính tất yếu và nội dung vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước trong nền kinh tế nhiều thành phần, vai trò của nó được thể hiện như thế nào, các giải pháp để trong thời gian tới tăng cường vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước ở nước ta. Tôi hi vọng nó sẽ góp phần nhỏ để mọi người hiểu hơn về thành phần kinh tế này và góp một phần vào việc phát triển kinh tế nhà nước trở lên vững mạnh.
Chương I
Quan niệm chung về kinh tế nhà nước (KTNn)
1. Quá trình hình thành kinh tế nhà nước
Mỗi nhà nước đều có chức năng kinh tế nhất định và chức năng này được thông qua các mức độ khác nhau tuỳ từng giai đoạn phát triển. ở bất kì nước nào kém phát triển hay phát triển chức năng của kinh tế nhà nước vẫn giữ vai trò chủ đạo.
ở nước ta sau khi giải phóng (1954) và thống nhất đất nước (1975) trong quá trình xây dựng CNXH do nhận thức đơn giản phiến diện nên đã đồng nhất giữa sở hữu nhà nước với sở hữu XHCN. Chúng ta coi kinh tế quốc doanh là chủ yếu bó hẹp phạm vi xí nghiệp quốc doanh, thành lập xí nghiệp quốc doanh ở mọi lĩnh vực. Đặc biệt là vấn đề quản lý: theo kiểu tập trung quan liêu, theo kế hoạch định trước theo kiểu lỗ thì được bù, lãi thì nộp ngân sách. Nó đã tập trung mọi nguồn lực để đáp ứng yêu cầu giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (1954-1975). Song khi đất nước giải phóng đã bộc lộ nhiều nhược điểm căn bản làm thui chột tính năng động, sáng tạo của các xí nghiệp, đặc biệt là thiếu một môi trường kinh doanh. Số lượng các xí nghiệp quốc doanh quá nhiều, dàn trải, chồng chéo về cơ chế quản lý, ngành nghề, kĩ thuật lạc hậu, hiệu quả sản xuất kinh doanh còn thấp, nhiều doanh nghiệp thua lỗ triền miên, đất nước lâm vào khủng hoảng kinh tế - xã hội trầm trọng.
Trước tình hình đó Đại hội Đảng toàn quốc lần VI (12-1986) đã đề ra chủ trương đổi mới nền kinh tế một cách toàn diện, chuyển dịch sang kinh tế thị trường đinh hướng XHCN. Lý luận trong quá trình đi lên CNXH có thay đổi căn bản: sự thừa nhận tồn tại của 5 thành phần kinh tế, kinh tế quốc doanh giữ vai trò chủ đạo và lúc này vai trò của kinh tế nhà nước cũng có nhiều đổi mới. Đến các đại hội Đảng khác thì chúng ta vẫn tiếp tục khẳng định vai trò quan trọng, then chốt của KTNN trong toàn nền kinh tế quốc dân.
2. Quan niệm về Kinh tế nhà nước
2.1. Khái niệm về kinh tế nhà nước
Kinh tế nhà nước là loại hình kinh tế do nhà nước nắm giữ bao gồm quyền sở hữu, quyền tổ chức, chi phối hoạt động theo những hướng đã định. Kinh tế nhà nước được thể hiện dưới những hình thức nhất định: doanh nghiệp nhà nước, ngân hàng nhà nước, quỹ dự trữ quốc gia, hệ thống bảo hiểm. Như vậy kinh tế nhà nước có nhiều bộ phận hợp thành, và tất cả các bộ phận đều thuộc quyền sở hữu của nhà nước.
2.2. Các bộ phận hợp thành và chức năng của từng bộ phận
a. Doanh nghiệp nhà nước: "là tổ chức kinh tế do nhà nước đầu tư vốn, thành lập và tổ chức quản lý, hoạt động kinh doanh hoạt động công ích, nhằm thực hiện những mục tiêu đã định". Như vậy doanh nghiệp nhà nước có 2 loại: Một là, các doanh nghiệp hoạt động vì mục đích lợi nhuận, hai là: các doanh nghiệp hoạt động vì mục đích xã hội. Nếu loại doanh nghiệp thuộc loại 1 thì hoạt động với mục đích ổn định chính trị và chủ yếu còn doanh nghiệp thuộc loại 2 thì lấy mục đích lợi nhụân là chủ yếu tuy nhiên phải chấp hành pháp luật. Lĩnh vực hoạt động chủ yếu của loại 1 là: quốc phòng an ninh, tài chính, y tế, văn hoá, giáo dục còn doanh nghiệp thuộc loại 2 là hoạt động trên tất cả các ngành, lĩnh vực kinh doanh có hiệu quả. Vì vậy mỗi doanh nghiệp có chức năng và đặc thù về cơ chế quản lý.
b) Ngân sách nhà nước là một bộ phận của KTNN, thực hiện chức năng thu, chi ngân sách, và có tác dụng điều chỉnh, quản lý, kiểm soát các hoạt động của KTNN. Doanh nghiệp nhà nước và các thành phần kinh tế khác,
c) Ngân hàng nhà nước: là một bộ phận của KTNN nhằm đảm bảo cho KTNN, kinh tế quốc dân hoạt động bình thường trong mọi tình huống. Các quỹ dự trữ quốc gia dùng lực lượng vật chât để điều tiết quản lý bình ổn giá cả, đảm bảo cho tình hình kinh tế - xã hội chung.
d) Hệ thống bảo hiểm: là một bộ phận không thể thiếu được của kinh tế thị trường có sự quản lý của nhà nước chịu trách nhiệm thực hiện chế độ bảo hiểm do nhà nước quy định phục vụ cho kinh tế nhà nước và các thành phần kinh tế khác.
Các bộ phận cấu thành của KTNN có chức năng nhiệm vụ cụ thể là khác nhau, nhưng lại có quan hệ mật thiết với nhau, nhiệm vụ cụ thể là khác nhau, nhưng lại có quan hệ mật thiết với nhau trong một hệ thống kinh tế nhà nước và các thành phần kinh tế khác.
Các bộ phận cấu thành của KTNN có chức năng, nhiêm vụ cụ thể là khác nhau, nhưng lại có quan hệ mật thiết với nhau trong một hệ thống kinh tế nhà nước và hoạt động theo một thể chế được nhà nước quy định thống nhất.
Chương II
Tính tất yếu và nội dung vai trò chủ đạo của Kinh tế nhà nước trong nền kinh tế nhiều thành phần
1. Tính tất yếu phải phát triển mạnh và vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước trong nền kinh tế nhiều thành phần.
Nước ta có rất nhiều hình thức sở hữu khác nhau: sở hữu nhà nước, sở hữu tập thể, sở hữu hỗn hợp, sở hữu tư nhân. Trong đó sở hữu nhà nước giữ vai trò cực kì quan trọng - ứng với nó là thành phần kinh tế nhà nước và việc thừa nhận và phát triển thành phần kinh tế này là một tất yếu khách quan.
Hơn thế nữa chúng ta xây dựng KTTT định hướng XHCN thì để đảm bảo tính định hướng XHCN có sự điều tiết, kiểm soát của nhà nước thì phải có một KTNN vững mạnh, phát triển là lực lượng vật chất để nhà nước thực hiện vai trò điều tiết, hướng nền kinh tế theo những mục tiêu của XHCN. Dù bất cứ ở nước nào chính phủ đều phải nắm trong tay những sức mạnh kinh tế thông qua thành phần kinh tế nhà nước. Có như vậy những cải cách, tác động vào nền kinh tế mới có hiệu quả. Nhưng định hướng chính sách dù có đúng nhưng nếu không có sức mạnh vật chất thì nó cũng không thể thành công trong mọi lúc.
Trong KTNN, hệ thống các doanh nghiệp nhà nước giữ một vai trò cực kì quan trọng trong việc phát triển hệ thống doanh nghiệp cần thiết trong giai đoạn hiện nay vì:
Do nhu cầu khôi phục kinh tế sau chiến tranh các doanh nghiệp ***** ra để nhằm thực hiện những dự án lớn mà lực lượng tư nhân không thể gánh vác được, đòi hỏi vốn lớn, công nghệ cao chỉ có các doanh nghiệp nhà nước mới đáp ứng được.
Do có rất nhiều thuyết (đặc biệt là của Keyness) về vai trò của kinh tế nhà nước, chính phủ đã chủ trương thành lập nhiều doanh nghiệp nhà nước về cung cấp các hàng hoá công cộng, tạo ra việc làm, phân phói lại thu nhập, xoá bỏ độc quyền, thực hiện công bằng xã hội.
Chúng ta đang thực hiện CNH, HĐH: đi tắt, đón đầu, quá trình này đòi hỏi lượng vốn rất lớn, và rủi ro cao, các doanh nghiệp tư nhân không thể hoặc muốn tham gia vào chính phủ buộc phải thành lập các doanh nghiệp nhà nước để thực hiện nhiệm vụ naỳ.
Như vậy vấn đề phát triển và tăng cường vai trò chủ đạo của KTTT là một tất yếu khách quan, cần thiết. Nhận thức được mục tiêu này chúng ta phải có nhiều biện pháp chính sách để tăng cường vai trò chủ đạo của nó.
2. Vai trò chủ đạo của KTNN trong giai đoạn hiện nay
2.1. KTNN là lực lượng vật chất, công cụ sắc bén để nhà nước thực hiện chức năng định hướng, điều tiết và quản lý vĩ mô nền kinh tế. Trong nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần có sự quản lý của nhà nước theo định hướng XHCN, KTNN với tư cách là một yếu tố, một chủ thể kinh tế đặc biệt. Nó có vai trò vĩ mô điều tiết, điều hành trên phạm vi toàn bộ nền kinh tế đất nước làm cho nền kinh tế hoạt động thông suốt, tạo lập những cân đối lớn theo định hướng XHCN mà kinh tế thị trường không tự điều chỉnh được.
Đây là một vai trò cực kỳ quan trọng của KTNN nó là cơ sở để đảm bảo sự can thiệp của nhà nước là có hiệu quả. Hơn nữa KTNN xuất hiện như là một chủ thể kinh tế độc lập và các chủ thể kinh tế khác trong một số trường hợp lợi ích của nhà nước có thể mâu thuẫn với lợi ích của thành phần kinh tế khác đặc biệt là tư nhân. Sự điều tiết của nhà nước không thể thuận chiều với động cơ lợi nhuận, và lợi ích cá nhân, của các chủ thể. Để đảm bảo sự điều tiết, nhà nước cần có một tiềm lực kinh tế, đủ hoặc đền bù xứng đáng cho thua thiệt của các thành phần kinh tế khác, hướng họ và những hành động theo mục tiêu nhà nước đặt ra. Tất cả những tiềm lực ấy đều do KTNN tạo ra.
2.2. Hoạt động của khu vực KTNN là nhằm mở đường, hướng dẫn, hỗ trợ, thúc đẩy sự phát triển của các thành phần kinh tế khác. Chức năng tạo lập môi trường. Tức là nó phải tạo được tiền đề thuận lợi để khai thông và tận dụng mọi nguồn lực ở tất cả các thành phần khác nhau vì sự tăng trưởng chung của nền kinh tế, bảo đảm kinh tế phát triển đúng mục tiêu đã chọn.
2.3. Kinh tế nhà nước là khu vực xung kích chủ yếu thực hiện CNH, HĐH đất nước mặc dù sự nghiệp CNH là sự nghiệp của toàn dân. Nhưng trong bối cảnh tiềm lực của khu vực dân doanh còn chưa đủ mạnh để đảm đương nhiệm vụ này nên sự nghiệp cao cả đó lại đặt lên vai KTNN. Vì vậy trong giai đoạn hiện nay KTNN đặc biệt là việc đầu tư mới của nhà nước vẫn là lực lượng chủ chốt đi đầu trong quá trình chuyển nước ta thành nước công nghiệp văn minh. Để đảm bảo được nhiệm vụ này khu vực KTNN phải huy động tổng lực trước hết là chiến lược đầu tư đúng đắn, trong đó bao hàm cả đầu tư trực tiếp của nhà nước. Lập chính sách khuyến khích để tập thể, tư nhân tập trung vào các ngành mũi nhọn, tạo đà tăng trưởng nhanh cho nền kinh tế. Tiếp nữa là các nỗ lực về tài chính ngoại giao, chính trị để thực thi chiến lược, chuyển giao công nghệ hiệu quả. Có thêm một điểm mới ở đây là KTNN không chỉ tiến hành CNH, HĐH đơn độc như trước đây mà trở thành một hạt nhân tổ chức lôi kéo các thành phần kinh tế khác cùng tham gia vào quỹ đạo CNH, HĐH nhà nước.
2.4. KTNN giữ các vị trí then chốt trong nền kinh tế tư nhân đảm bảo cân đối vĩ mô của nền kinh tế cũng như tạo đà tăng trưởng lâu dài bền vừng và hiệu quả cho nền kinh tế. Đó là các lĩnh vực như công nghiệp sản xuất, tư liệu sản xuất, quan trọng các ngành công nghiệp mũi nhọn, kết cấu hạ tầng vật chất cho kinh tế như giao thông, bưu chính, năng lượng. Các ảnh hưởng to lớn đến kinh tế đối ngoại như các liên doanh lớn, xuất nhập khẩu hoặc các lĩnh vực liên quan đến an ninh quốc phòng và trật tự xã hội. Tuy nhiên quan điểm nắm giữ này không có nghĩa là nhà nước độc quyền, cứng nhắc trong các lĩnh vực ấy mà có sự hợp tác, liên doanh hợp lý và các thành phần kinh tế khác nhất là trong lĩnh vực cơ sở hạ tầng, xuất nhập khẩu công nghiệp.
Như vậy KTNN phải tạo ra lực lượng vật chất hàng hoá và dịch vụ khả dĩ chi phối được giá cả thị trường dẫn dắt giá cả thị trường bằng chính chất lượng và giá của sản phẩm dịch vụ mình làm ra. Mặt khác, trong điều kiện toàn cầu hoá, cuộc cách mạng KHCN đang diễn ra như vũ bão để giữ vững độc lập, sự ổn định về kinh tế - xã hội, kinh tế nhà nước phải vững mạnh và giữ vị trí then chốt trong nền kinh tế.
Với vai trò quan trọng then chốt của KTNN thì hiện trạng của nước ta trong giai đoạn hiện nay ra sao?
Chương III
Thực trạng doanh nghiệp nhà nước 
ở nước ta hiện nay
	1. Quá trình đổi mới doanh nghiệp ở nước ta
1.1. Giai đoạn 1980-1986: Đây là giai đoạn đầu tiên trong việc chuyển cơ chế quản lý doanh nghiệp nhà nước từ cơ chế kế hoạch hoá tập trung sang cơ chế thị trường với nhiều biện pháp đổi mới.
Hội nghị Ban chấp hành Trung ương lần thứ 6 (khoá IV tháng 9-1979 đã ra quyết định về tình hình và nhiệm vụ cấp bách đánh giá tình hình thực tiễn và những yêu cầu bức thiết của xã hội, và Nghị định 25/CP là bước đầu tiên trong việc chuyển cơ chế quản lý các doanh nghiệp nhà nước từ cơ chế kế hoạch hoá tập trung sang cơ chế thị trường. Sau đó là các quyết định quan trọng như quyết định 146/HĐBT tháng 2-1982, nghị quyết 306 (dự thảo) của Bộ Chính trị đều đưa ra quan điểm và biện pháp đổi mới quản lý doanh nghiệp nhà nước trong điều kiện cải tiến, cơ chế quản lý nói chung.
Các biện pháp đổi mới trong giai đoạn này chủ yếu tập trung vào việc tháo gỡ những vướng mắc, rào cản vô lý của cơ chế cũ, do đó có tác dụng như cởi trói, giải phóng năng lực sản xuất của các doanh nghiệp nhà nước. Cho phép các doanh nghiệp nhà nước tự chủ bố trí nguồn lực sản xuất theo ba phần, đã có tác dụng tích cực phát huy sáng tạo của cơ sở, từng bước đưa yếu tố thị trường vào cơ chế quản lý doanh nghiệp. Tuy nhiên các biện pháp này mang tính nửa vời chắp vá, dẫn đến khó hạch toán, khó kiểm soát, khó đánh giá.
1.2. Giai đoạn 1986-1990: Đại hội đại biểu toàn quốc lần VI (1986) nêu rõ: đổi mới cơ chế quản lý, sắp xếp lại việc sản xuất của doanh nghiệp nhà nước. Đại hội chỉ rõ: "Phải đổi mới cơ chế quản lý, bảo đảm cho các đơn vị kinh tế quốc doanh có quyền tự chủ, thực sự chuyển sang hạch toán kinh doanh XHCN, lập lại trật tự kỷ cương trong hoạt động kinh tế. Sắp xếp lại sản xuất, tăng cường cơ sở vật chất - kỹ thuật và đẩy mạnh ứng dụng tiến bộ kỹ thuật để nâng cao năng suất, chất lượng và hiệu quả. Trên cơ sở đó ổn định và từng bước nâng cao tiền lương thực tế cho công nhân, viên chức, tăng tích luỹ cho xí nghiệp và cho nhà nước".
Đại hội vẫn tiếp tục khẳng định vai trò chủ đạo của doanh nghiệp nhà nước nhưng đưa ra quan điểm coi chủ đạo không có nghĩa là chiếm tỷ trọng lớn trong mọi ngành, mọi lĩnh vực mà thể hiện ở: năng suất, chất lượng hiệu quả.
Đây được coi là giai đoạn đổi mới có tính bước ngoặt đưa doanh nghiệp nhà nước chuyển hẳn sang hạch toán kinh doanh theo nguyên tắc thị trường. Nhiều học giả gọi đây là quá trình thương mại hoá có tác dụng bắt buộc các doanh nghiệp phải định hướng vào thị trường, đồng thời tăng quyền tự chủ doanh nghiệp trong các quyết định kinh doanh.
1.3. Giai đoạn 1990 đến nay
Đầu tiên Dại hội đại biểu toàn quốc lần 7 (1991) đã chủ trương "sắp xếp lại và đổi mới quản lý kinh tế quốc doanh trong đó sắp xếp các xí nghiệp và tổng công ty nhà nước phù hợp với yêu cầu sản xuất kinh doanh trong cơ chế thị trường và khu vực quốc doanh" phải được sắp xếp lại, đổi mới công nghệ và tổ chức quản lý, kinh doanh có hiệu quả, liên kết và hỗ trợ các thành phần kinh tế khác, thực hiện vai trò chủ đạo và chức năng của một công cụ quản lý vĩ mô của nhà nước.
Đến đại hội đại biểu toàn quốc lần VIII (1996) tiếp tục đổi mới doanh nghiệp nhà nước về:
Đổi mới cơ chế quản lý doanh nghiệp nhà nước trên cơ sở đánh giá, rút kinh nghiệm của quá trình thực hiện "cơ chế 217" các nội dung đổi mới cơ chế quản lý doanh nghiệp nhà nước gồm: Theo quyết định 315/HĐBT các doanh nghiệp phải rà soát lại chức năng hoạt động kinh doanh, rà soát lại các yếu tố sản xuất kinh doanh như: thị trường công nghệ, vốn, tổ chức lao động, tổ chức bộ máy cán bộ, soát xét lại tình trạng tài chính, kế toán, thống kê
Theo Nghị định 388/HĐBT các doanh nghiệp phải được thành lập lại, đăng ký lại để loại bỏ những doanh nghiệp làm ăn thua lỗ kéo dài. Luật doanh nghiệp nhà nước ban hành 4-1995 và các văn bản hướng dẫn thi hành đã tạo ra cơ sở pháp lý tổng quát trong quan hệ giữa doanh nghiệp nhà nước với nhà nước.
Sắp xếp lại doanh nghiệp nhà nước. Việc sắp xếp lại các doanh nghiệp nhà nước từ 1990 đến 2000 chia 3 giai đoạn:
Giai đoạn 1: (1991-1993)
Với quyết định 315/HĐBT (tháng 9-1990) về giải thể và tổ chức lại những doanh nghiệp nhà nước yếu kém, nghị định 388/HĐBT về nguyên tắc điều hành doanh nghiệp nhà nước. Quyết định số 202/CT (8-6-1992) thí điểm cổ phần hoá một số doanh nghiệp nhà nước.
Giai đoạn 2 (1994-1997)
Với quyết định số 90/TTg và 91/TTg (3-1994) và chỉ thị 500/TTg (5-1995) về sắp xếp các doanh nghiệp nhà nước, giải thể những liên hiệp xí nghiệp, tổng công ty trước đây, hình thành tổng công ty có quy mô lớn (tổng công ty 91) và quy mô vừa (tổng công ty 90). Nghị định 38/CP (5-1996) chuyển một số doanh nghiệp nhà nước thành công ty cổ phần.
Giai đoạn 3 (từ 1998-2000): 
Theo chỉ thị 20/CT-TTg (4-1998), chỉ thị 15/CT-TTg (5-1999) và Nghị định 44/CP (6-1998) về cổ phần hoá kết hợp phương án tổng thể sắp xếp doanh nghiệp nhà nước.
Đến đại hội đại biểu toàn quốc lần 9 (2001) tiếp tục đổi mới và phát triển kinh tế nhà nước trong đó doanh nghiệp nhà nước giữ vị trí then chốt trong nền kinh tế. Cần phát triển doanh nghiệp nhà nước trong những ngành sản xuất và dịch vụ quan trọng, xây dựng các tổng công ty vững mạnh, để làm nòng cốt cho các tập đoàn kinh tế lớn, có năng lực cạnh tranh ở thị trường trong nước và trên thị trường quốc tế. Vì vậy cần:
Đổi mới cơ chế quản lý, phân biệt quyền của chủ sở hữu và quyền kinh doanh của doanh nghiệp. Chuyển các doanh nghiệp nhà nước kinh doanh sang hoạt động theo cơ chế công ty trách nhiệm hữu hạn hoặc công ty cổ phần. Bảo đảm quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm đầy đủ trong sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, cạnh tranh bình đẳng trước pháp luật, xoá bỏ bao cấp của nhà nước đối với doanh nghiệp.
Thực hiện điều chỉnh cơ cấu doanh nghiệp nhà nước như: thực hiện cổ phần hoá những doanh nghiệp mà nhà nước không cần nắm giữ 100% vốn để huy động thêm vốn, tạo động lực và cơ chế quản lý năng động thúc đẩy doanh nghiệp làm ăn có hiệu quả. Ưu tiên người lao động được mua cổ phần từng bước mở rộng bán cổ phần cho các nhà đầu tư trong và ngoài nước.
Phấn đấu trong khoảng 5 năm cơ bản hoàn thành việc xắp sếp, đổi mới nâng cao hiệuquả kinh doanh của doanh nghiệp nhà nước, củng cố và hiện đại hoá từng bước các Tổng công ty nhà nước.
2. Trên cơ sở quá trình đổi mới các doanh nghiệp nhà nước của Việt Nam đã đạt được những thành tựu nhất định.
2.1. Những thành tựu nước ta trong giai đoạn 1991-2001 về việc đổi mới, sắp xếp lại các doanh nghiệp nhà nước
Trong 5 năm 1991-1995 tốc độ tăng trưởng bình quân hàng năm của kinh tế quốc doanh là 11,7%, gần gấp rưỡi tốc độ tăng trưởng bình quân của toàn bộ nền kinh tế và gần gấp đôi kinh tế ngoài quốc doanh. Trong giai đoạn 1996-1999 do những nguyên nhân khác nhau đặc biệt là cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ trong khu vực và thiên tai liên tiếp xảy ra nên tốc độ tăng trưởng nền kinh tế nói chung giảm dần. Doanh nghiệp nhà nước cũng trong tình trạng đó, tuy nhiên tốc độ tăng trưởng của các doanh nghiệp nhà nước vẫn cao hơn tốc độ tăng trưởng nền kinh tế.
Việc sắp xếp các doanh nghiệp nhà nước đã góp phần thay đổi một bước cơ cấu vốn và lao động của doanh nghiệp, có tác động tích cực đến quá trình tích tụ và tập trung . Số doanh nghiệp có vốn dưới 1 tỷ đồng giảm từ gần 50% (1994) xuống còn 33% (năm 1996) và 26% (năm 1998). Số doanh nghiệp có số vốn trên 10 tỷ đồng từ 10% tăng lên 15% (năm 1996) và gần 20% (năm 1998). Đồng thời vốn bình quân cho một doanh nghiệp tăng từ 3,3 tỷ đồng lên hơn 11 tỷ đồng (năm 1996) và hơn 18 tỷ đồng (năm 1998). Đặc biệt bằng những chính sách phù hợp chúng ta đã giải quyết vấn đề trợ cấp và bảo đảm chính sách cho 600.000 công nhaan giảm biên chế trong 2 đợt sắp xếp đồng thời lại tuyển dụng một số lượng gần tương đương.
2.2. Những nguyên nhân hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp nhà nước
Hiệu quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp nhà nước về tổng thể đã được nâng lên so với trước trên tất cả các mặt. Các chỉ số về hiệu suất vốn, lãi tuyệt đối, số nộp ngana sách nhà nước, tỷ lệ nộp ngân sách nhà nước trên vốn đã có những cải thiện đáng kể. Cụ thể đến 1-1-2001 nước ta có 57.631 doanh nghiệp thì có 42.762 doanh nghiệp đang hoạt động sản xuất kinh doanh chiếm 74,2%, 9.482 doanh nghiệp đang xây dựng cơ bản hoặc mới có giấy phép chiếm 16,5%, có 1.498 doanh nghiệp không có khả nưang hoạt động, chờ phá sản, giải thể hoặc sát nhập chuyển đổi hình thức chiếm 36%, trong đó doanh nghiệp nhà nước vẫn có vai trò chủ đạo của nền kinh tế từ số lượng 12.600 doanh nghiệp nhà nước đến nay chỉ còn 5.531 doanh nghiệp măc dù doanh nghiệp nhà nước chỉ chiếm 12,9% về số lượng, nhưng chiếm 57,2% về lao động, 4,9% vốn thực tế, 48,6% giá trị tài sản cố định và 52,8% tổng nộp ngân sách của toàn bộ doanh nghiệp nhà nước nói chung.
2.3. Những thay đổi về mặt quản lý - tổ chức quản lý
Về mặt quản lý, bước đầu đã phân định chức năng quản lý nhà nước của các cơ quan nhà nước với chức năng sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp nhà nước. Cụ thể là làm rõ các quan hệ ai là chủ sở hữu vón, mức độ tự chủ của các doanh nghiệp đến đâu, quan hệ với cơ quan chủ quản. Nhờ xác định rõ quyền lực tự chủ của các doanh nghiệp nhà nước nên trong việc thực hiện chủ trương liên doanh, liên kết với nước ngoài qua hoạt động đầu tư quốc tế, các doanh nghiệp nhà nước (chiếm 96% số dự án) đã chủ động tích cực và thực hiện khá thành công, đẩy mạnh việc thu hút vốn đầu tư nước ngoài vào Việt Nam hơn 10 năm qua.
Trong đổi mới tổ chức quản lý mô hình tổng công ty (chủ yếu là các công ty 91) đã bước đầu phát huy tác dụng là những doanh nghiệp nhà nước nòng cốt của kinh tế nước ta (hiện nay có 17 tổng công ty 91 và 76 tổng công ty 90, cộng lại 93 tổng công ty với 1.534 doanh nghiệp thành viên giữ 66% vốn, 55% lao động, trên 90% kim ngạch xuất khẩu, 80% nộp ngân sách của khu vực doanh nghiệp nhà nước.
2.4. Chúng ta thực hiện đa dạng hoá: Các hình thức sở hữu đã đạt một số kết quả: Mặc dù tiến hành chậm nhưng sau 6 năm thí điểm, tìm tòi tranh luận đến 1998-1999 chúng ta đã tương đối thống nhất về quan điểm và triển khai mạnh các giải pháp chuyển đổi sở hữu, đặc biệt là cổ phần hoá, trên thực tế các doanh nghiệp nhà nước cổ phần hoá đều chứng tỏ vai trò của mình.
3.1. Bên cạnh những thành tựu đã đạt được doanh nghiệp nhà nước còn có những tồn tại chủ yếu
Về hiệu quả kinh doanh doanh nghiệp nhà nước kinh doanh có hiệu quả theo các tiêu chí hiện hành do Bộ Tài chính quy định. Nhưng theo số liệu năm 1997 của bộ Tài chính, trong tổng số 5.429 doanh nghiệp nhà nước thì số kinh doanh có hiệu quả chiếm 40, 44%. Số liệu này thống nhất với số liệu này thống nhất với số liệu đánh giá của ban đổi mới doanh nghiệp trung ương (tháng 2 - 2002) số doanh nghiệp buh lỗ chiếm 20%, số doanh nghiệp còn lại nằm trong tình trạng không ổn khi lỗ, khi lãi và lại cũng không lớn. Về tốc độ tăng trưởng liên tục trong thời gian dài 13%/năm đến năm 1998 và đầu năm 1999 tốc độ tăng còn 8 - 9%. Hiệu quả sử dụng vốn giảm. Năm 1995 một đồng vốn tạo ra được 3,46 đồng doanh thu, 019 đồng lợi nhuận đến 1998, 1 đồng vốn chỉ tạo 2,9 đồng doanh thu, 0,14 đồng lợi nhuận. Số doanh nghiệp bị lỗ trong ngành thương mại, dịch vụ, du lịch, khách sạn chiếm tới 41% và nợ phải trả 124% vốn nhà nước trong doanh nghiệp, trong đó tỷ lệ nợ quá hạn hoặc khó đòi chiếm tỷ lệ lớn. Số doanh nghiệp này đặc biệt nhiều trong các doanh nghiệp nhà nước do địa phương quản lý.
Về khả năng cạnh tranh, các doanh nghiệp nhà nước ở nước ta rất kém về khả năng cạnh tranh, có nhiều ngành, sản phẩm của doanh nghiệp nhà nước đang được bảo hộ tuyệt đối hoặc bảo hộ qua hàng rào hoặc trợ cấp, nhưng các doanh nghiệp nhà nước vẫn chưa chứng tỏ được khả năng cạnh tranh của mình, thậm chí nhiều doanh nghiệp nhà nước nhà nước lại cố gắng luận chứng để nhà nước tăng cường bảo hộ mạnh hơn để duy trì thi phần và việc làm, theo số liệu nghiên cứu gần đây của Bộ kế hoạch mạnh hơn để duy trì thi phần và việc làm theo số liệu nghiên cứu gần đây của Bộ kế hoạch và đầu tư năm 2000 cho thấy các mặt hàng như thép xi măng, phân bón, đồ điện dân dụng kính xây dựng  đều được bảo hộ bằng cả công cụ thuế quan lẫn chi phí thuế quan dẫn đến giá trên thị trường Việt Nam cao hơn giá quốc tế 10 - 50%, tuỳ mặt hàng khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp nhà nước trên thị trường nội địa cũng kém hiệu quả: ở những ngành có khả năng sin lợi, thì phần các doanh nghiệp nhà nước có xu hướng giảm xút nhường chỗ cho khu vực đầu tư nước ngoài và khu vực tư nhân.
Về cơ cấu doanh nghiệp nhà nước. Khu vực doanh nghiệp nhà nước có cơ cấu hợp lý. Cơ cấu ngành vùng, quy mô còn bất hợ lý đều chưa được chuyển dịch theo hướng sắp xếp lại trước hết tỷ trọng doanh nghiệp nhà nước (theo số lượng) ở khu vực nông nghiệp (25%) khu vực thương mại (10%) là quá lớn, trong khi cơ cấu doanh nghiệp nhà nước đòi hỏi phải tập trung vào lĩnh vực công nghiệp, đặc biệt là công nghiệp chế biến , chế tạo. Cơ cấu cấp quản lý cũng là bất hợp lý ở chỗ tỷ trọng doanh nghiệp do địa phương quản lý là quá cao (trên 60% về số sản lượng). Về quy mô tính đến 1 -9 - 1999 số doanh nghiệp có quy mô dưới 5 tỷ đồng chiếm 65%, số doanh nghiệp nhà nước rất khó thực hiện đầy đủ các chức năng vằ kỳ vòng về vai trò mà Đảng và nhà nước mong đợi.
Về quy mô và các mối quan hệ quản lý của các doanh nghiệp nhà nước có nhiều điểm chưa hợp lý. Doanh nghiệp nhà nước phát triển còn chồng chéo, trùng lặp về ngành nghề, sản phẩm. Nguồn vốn hạn hẹp nhưng lại đầu tư hình thành và phát triển nhiều doanh nghiệp nhà nước có quy mô vốn quá nhỏ bé không đủ lực để sản xuất kinh doanh có hiệu quả. Đây là sự lãng phí lớn trong đầu tư và phát triển.
Doanh nghiệp nhà nước là một trong những địa chỉ của tệ tham nhũng, lãng phí gây thất thoát tổn thất nguồn tài lực đất nước.
3.2. Những nguyên nhân của những tồn tại trên.
Đầu tư sai: trong xây dựng mới và cải tạo các doanh nghiệp, nhà nước không tính đến sự biến động thị trường. Đầu tư sai bắt nguồn từ những quyết định thời bao cấp (công ty gang thép Thái Nguyên, công ty dâu tơ tằm). Tuy nhiên sau nhiều năm đổi mới theo cơ chế thị trường việc đầu tư sai vẫn diễn ra (nhiều nhà máy đường, xi măng lò đứng, bia, thuốc lá, gạch ngói địa phương.). Sự quản lý của nhà nước không đủ hiệu lực để ngăn chặn tình trạng đầu tư không tính đến thị trường, không cân đối với nguyên liệu, cũng không tính đến giá thành.
Tình trạng thiếu vốn chủ yếu: doanh nghiệp do nhà nước quyết định thành lập, nhưng không cấp đủ vốn cho sản xuất kinh doanh buộc phải đi vay với lãi suất ngân hàng. Nhìn chung vốn nhà nước thường chỉ chiếm 60% vốn sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp. Trong đó tại các Tổng công ty 91 là 75%, tại các địa phương quản lý là 50%, các doanh nghiệp do bộ ngành quản lý là 45%.
Trình độ kỹ thuật công nghệ lạc hậu: phần lớn các doanh nghiệp nhà nước được trang bị máy móc thiết bị từ nhiều nguồn khác nhau, có những thiết bị lạc hậu, già cỗi, sản xuất từ những năm 50, 60 (theo một cuộc điều tra của viện bảo hộ lao động giữa 1999 thì trên 70% đã hết khấu hao, gần 50% đã được tấn hàng, theo báo cáo của Bộ khoa học, công nghệ và môi trường thì công nghệ của ta lạc hậu so với thế giới 10 đến 20 năm, mức độ hao mòn hữu hình từ 30 - 50% thậm trí 38% trong số này ở dạng thanh lý.
Doanh nghiệp không được tự chủ về tài chính: có thể coi đây là trở ngại rất quan trọng khiến doanh nghiệp không thể tự chủ kinh doanh. Đại diện chủ sở hữu của tài sản nhà nước tại doanh nghiệp là ai, cho đến nay vẫn không rõ, gây ra nhiều lúng túng, khó khăn trong việc sử dụng tài sản đó. Cơ chế tài chính và hạch toán của doanh nghiệp nhà nước bị những rằng buộc vô lý trói trặt từ nhiều năm mà vẫn không được sửa đổi như những tài sản do doanh nghiệp tự đầu tư từ nguồn tích luỹ hoặc vay ngân hàng để xây dựng, nay đều bị coi là tài sản của nhà nước và buộc doanh nghiệp chịu thuê vốn doanh nghiệp muốn khấu hao nhanh cũng không được phải theo khung thời gian khấu hao.
Tổ chức quản lý không phù hợp: mặc dù đã có chủ trương xoá bỏ chủ quản nhưng hiện đang có quá nhiều cấp, ngành trực tiếp can thiệp công việc kinh doanh hàng ngày của doanh nghiệp. Tình trạng phân cấp trên dưới ngang dọc chứa rõ ràng đã gây ra tình trạng doanh nghiệp phải chịu nhiều cấp, nhiều ngành cùng ra sức tăng cường quản lý, công tác thanh tra, kiểm tra chồng chéo, gây phiền hà cho doanh nghiệp nhà nước hoạt động. Đặc biệt là cơ chế bộ chủ quản "cấp chủ quản" dễ dàng gây rất nhiều khó khăn cho doanh nghiệp. Việc phân chia "Quốc doanh trung ương", "Quốc doanh địa phương" đã tạo ra nhiều bất hợp lý, phân biệt đối sử ảnh hưởng đến kinh doanh của mỗi doanh nghiệp.
Môi trường kinh doanh chưa hoàn chỉnh, còn nhiều bất cập. Điển hình là hệ thống tài chính, ngân hàng, giá cả chưa thật sự xây dựng theo kinh tế thị trường vẫn còn những tình trạng buộc ngân hàng cho vay theo lệnh, ngân hàng thụ động không chịu trách nhiệm về hiệu quả vốn cho vay và thu hồi nợ, chỉ gặp nợ khó đòi ngân hàng phải khoanh nợ, giảm nợ hoặc cho vay mới để trả nợ cũ. Các thị trường yếu tố sản xuất chưa hoàn chỉnh. Đó là không kể những thủ tục hành chính xin - cho và những hàn vi nhũng nhiễu của không ít công chức đang gây khó khăn cho doanh nghiệp.
Số lao động dư thừa đang rất lớn. Theo báo cáo của Ban đổi mới doanh nghiệp trung ương (2-2000) đưa ra là 4% tổng số lao động dư thừa (còn số liệu Bộ lao động thương binh xã hội là 6%). Có 1 số địa phương ngành số lao động dự khá lớn như: Hải Dương 33%, Nam Định 27%, Nghệ An 16%, Hải Phòng 15%, Thanh Hoá 10% Tổng công ty thép có 12%, Bộ thuỷ sản có 14% lao động dư thừa.
Chương IV
Các biện pháp để tăng cường vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước ở nước ta hiện nay.
1. Các giải pháp chung đối với tất cả các bộ phận của kinh tế Việt Nam.
1.1. Nhận thức đúng đắn về kinh tế nhà nước và định hướng xã hội chủ nghĩa.
Đối với nước ta trong giai đoạn hiện nay và trong giai đoạn tới cần đồng thời khuyến khích khu vực kinh tế quan trọng, kinh tế nhà nước, kinh tế tập thể, kinh tế cá thể tiểu chủ, kinh tế tư nhân, kinh tế tư bản nhà nước và kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài có nhiều hình thức sở hữu, chúng vừa độc lập lại vừa đan xen lẫn nhau. Các hoạt động cảu kinh tế nhà nước phải dẫn đầu trong các hoạt động kinh doanh theo pháp luật. Đây được xem là dân tộc phát huy mọi tiềm năng của đất nước.
1.2. Đẩy mạnh phát triển kinh tế tư bản.
Tác động môi trường hoặc môi trường thông thoáng, thuận lợi để khu vực quốc doanh có điều kiện phát triển nhằm xây dựng một khu vực đa thành phần, mang tính cạnh tranh cao, bình đẳng giữa các khu vực quốc doanh và khu vực dân doanh.
1.3. Cải cách hệ thống ngân hàng và tài chính.
Từng bước hình thành thị trường tài chính với các thể chế tài chính hợp lý nhằm đạt được môi trường kinh doanh của mọi loại hình, doanh nghiệp dưới sự điều tiết và kiểm soát có hiệu lực của nhà nước về tài chính. Thường cải cách hệ thống ngân hàng nhất là để phân biệt giữa ngân hàng tiền mặt và ngân hàng thương mại sớm tạo ra hệ thống ngân hàng thương mại cạnh tranh từ đó tạo ra lãi xuất thị trường mà nhà nước có thể điều tiết chứ không làm thay được.
a. Về tài chính sớm có cải cách hệ thống thuế đối với doanh nghiệp.
Cải cách chế độ kiểm toán, kế toán tạo ra khả năng nhà nước và kiểm soát được tài chính của tất cả các loại doanh nghiệp.
1.4. Nâng cao phẩm chất và năng lực quản lý của toàn bộ lãnh địa chủ chốt trong khu vực kinh tế nhà nước.
1.5. Xây dựng cơ chế hợp tác có hiệu quả giữa doanh nghiệp nhà nước và khu vực dân doanh.
1.6. Nhanh chóng hoàn thiện khuôn khổ pháp lý cho xã hội vừa là dựa trên nền kinh tế thị trường vừa đảm bảo vai trò của nhà nước.
1.7. Xây dựng hệ thống bảo hiểm xã hội, làm tốt công tác an sinh xã hội.
2. Phương hướng đổi mới doanh nghiệp trong thời gian tới.
2.1. Doanh nghiệp nhà nước :là lực lượng nòng cốt trong nền kinh tế nhà nước, giữ vị trí then chốt trong nền kinh tế là công cụ vật chất quan trọng để nhà nước định hướng và điều tiết vĩ mô nền kinh tế, kinh tế nhà nước, doanh nghiệp nhà nước có vai trò quyết định trong việc giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa phát triển và ổn định chính trị, kinh tế, xã hội của đất nước. Vì vậy, doanh nghiệp nhà nước phải không ngừng sắp xếp, đổi mới, phát triển, có trình độ công nghệ và quản lý tiên tiến không ngừng nâng cao hiệu quả. Các doanh nghiệp nhà nước chuyển sang kinh doanh theo cơ chế thị trường, định hướng xã hội chủ nghĩa, tự chủ, tự chịu trách nhiệm, cạnh tranh và hợp tác với các doanh nghiệp của các thành phần kinh tế khác.
2.2. Doanh nghiệp nhà nước: phải tính đến hiệu quả trong quá trình hoạt động sản xuất kinh doanh. Việc sắp xếp, đổi mới, phát triển các doanh nghiệp nhà nước đều định hướng tới nâng cao hiệu quả, vì có hiệu quả mới có thể nêu gương, hướng dẫn và góp phần tăng tiềm lực kinh tế nhiều thành phần.
Mặt khác: Một nền kinh tế định hướng xã hội chủ nghĩa phải được xem xét đến hiệu quả kinh tế - xã hội tổng thể hướng tới mục tiêu của chủ nghĩa xã hội. Do đó có nhiều việc làm mới mẻ, phải rất coi trọng, tổng kết thực tiễn và tham khảo kinh nghiệm nước ngoài nhưng vì bản chất chế độ xã hội khác nhau và trình độ của lực lượng sản xuất khác nhau cho nên có mục tiêu phương hướng giải pháp khác nhau, không thể sao chép máy máy, dập khuân, đồng thời cũng không đòi hỏi phải giải quyết sáng tỏ ngay vấn đề một cách duy ý chí.
2.3. Phát triển doanh nghiệp nhà nước: là vấn đề hệ trọng trong đường lối phát triển kinh tế, đồng thời phải nhận thấy tính nhạy cảm về chính trị liên quan tới sự ổn định và phát triển kinh tế đất nước.
Quá trình thực hiện có nhiều vấn đề mới đặt ra. Do đó vừa phải tiến hành đồng bộ, khẩn trương nhưng phải vững chắc, có chương trình kinh tế, kế hoạch cụ thể, có trọng tâm, trọng điểm, bước đi phù hợp, vừa làm vừa tìm tòi, rút kinh nghiệm bảo đảm ổn định và phát triển. Việc gì đã rõ, đã có Nghị quyết thì phải triển khai thực hiện kiên quyết, khẩn trương. Vấn đề già chưa đủ rõ thì phải tiếp tục nghiên cứu, tổ chức làm thí điểm, vừa làm vừa rút kinh nghiệm để có bước đi thích hợp vừa tích cực vừa vững chắc, phù hợp với luật pháp.
3. Trên cơ sở các phương hướng đặt ra, đòi hỏi Đảng và nhà nước phải có các giải pháp để đổi mới doanh nghiệp. Đẻ doanh nghiệp nhà nước giữa vai trò chủ đạo trong nền kinh tế.
3.1. Định hướng sắp xếp, phát triển doanh nghiệp nhà nước hoạt động kinh doanh, hoạt động kinh công ích.
Đối với doanh nghiệp hoạt động kinh doanh nhà nước giữ 100% vốn đối với các doanh nghiệp hoạt động kinh doanh trong lĩnh vực độc quyền. Vật liêu nổ, hoá chất độc, chất phóng xạ, hệ thống truyền tải quốc gia, mạng trực thông tin quốc gia và quốc tế thí điểm.
Nhà nước giữ cổ phần chỉ phối hoặc 100% vốn đối với doanh nghiệp nhà nước hoạt động kinh doanh trong các ngành và lĩnh vực: bán buôn lương thực bán buôn xăng dầu, sản xuất điện, khai thác các khoáng sản quan trọng, sản xuất một số sản phẩm cơ khí, điện tử, công nghệ thông tin sản xuất kim loại đen, kim loại màu
Chuyển các doanh nghiệp nhà nước giữ 100% vốn sang hình thức công ty trách nhiệm hữu hạn một chủ sở hữu là nhà nước hoặc công ty cổ phần các cổ đông là các doanh nghiệp nhà nước.
Đối với doanh nghiệp hoạt động công ích.
Nhà nước giữa 100% vối đối với các doanh nghiệp công ích hoạt động trong các lĩnh vực in bạc và chứng chỉ có giá, điều hành ban bảo đảm hàng hải, kiểm soát và phân phối tần số vô tuyến điện, sản xuất vũ khí, ..
Nhà nước giữ 100% vốn hoặc cổ phần chi phối đối với những doanh nghiệp công ích đang hoạt động trong các lĩnh vực: kiểm định kỹ thuật phương tiện giao thông cơ giới lớn, xuất bản sách giáo khoa, sách báo chính trị, bảo trì hệ thống đường sắt quốc gia biển xe, đường thuỷ quan trọng
3.2. Sửa đổi bổ sung cơ chế chính sách.
Đổi mới doanh nghiệp hoạt độgn kinh doanh: Doanh nghiệp tự chủ quyết định kinh doanh theo quan hệ cung cầu trên thị trường phù hợp với mục tiêu thành lập và điều lệ hoạt động. Xoá bỏ bao cấp đối với doanh nghiệp. Thực hiện chính sách ưu đãi đối với các ngành, vùng, các sản phẩm và dịch vụ cần ưu tiên hoặc khuyến khích phát triển, không phân biệt thành phần kinh tế. Ban hành luật cạnh tranh để bảo vệ khuyến khích các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế cạnh tranh, hợp tác bình đẳng trong khuôn khổ pháp luật chung. Đối với những doanh nghiệp nhà nước hoạt động trong lĩnh vực độc quyền cần có quy định kiểm soát giá và điều tiết lợi nhuận và cần tổ chức một số doanh nghiệp nhà nước cùng cạnh tranh bình đẳng.
Đối với doanh nghiệp hoạt động công ích, chuyển từ cơ chế cấp vốn, giao nhiệm vụ sang cơ chế đặt hàng hoặc đấu thầu thực hiện, sản phẩm, dịch vụ công ích. Nhà nước có chính sách ưu đãi đối với các sản phẩm và dịch vụ công ích, không phân biệt loại hình doanh nghiệp thành phần kinh tế. Nhà nước cấp đủ vốn điều lệ cho doanh nghiệp nhà nước hoạt động công ích. Thực hiện cơ chế quản lý lao động tiền lươhng và thu nhập cơ sở khối lượng, chất lượng sản phẩm, dịch vụ mà nhà nước giao hoặc đặt hàng. Doanh nghiệp nhà nước hoạt động công ích cũng phải hạch toán.
Giải quyết lao động dồi dào dư và nợ không thanh toán được.
Bổ xung cơ chế, chính sách đối với lao động dồi dào trong sắp xếp, cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước. Doanh nghiệp phải rà soát và xây dựng đúng định mức để xác định số lượng lao động cần thiết. Lao động dôi dư được doanh nghiệp tạo điều kiện đào tạo lại hoặc nghỉ việc hưởng lương trong thời gian để tìm việc. Nếu không tìm được việc thì được nghỉ chế độ mất việc theo quy định của Bộ luật lao động. Sửa đổi, bổ xung Bộ luật lao động theo hưóng cho phép áp dụng chế độ mất việc đối với số lao động dôi dư tại thời điểm giao ban khoán kinh doanh và cho thuê doanh nghiệp nhà nước.
Xử lý nợ không thanh toán được chính phủ quy định biện pháp giải quyết dứt điểm các khoản nợ không có khả năng thanh toán của doanh nghiệp nhà nước đối với ngân sách nhà nước và ngân hàng, đồng thời có giải pháp để ngăn ngừa sự tái phát.
3.3. Đổi mới và nâng cao hiệu quả hoạt động của các Tổng công ty nhà nước, hình thành một số tập đoàn kinh tế mạnh.
Tổng công ty nhà nước phải có vốn điều lệ đủ lớn, có thể huy động vốn từ nhiều nguồn, trong đó vốn nhà nước là chủ yếu, thực hiện kinh doanh đa ngành, có ngành chính chuyên sâu, có liên kết giữa các đơn vị thành viên về sản xuất, tài chính, thị trường Có trình độ công nghệ và quản lý tiên tiến, năng suất lao động cao, chất lượng sản phẩm tốt, có khả năng cạnh tranh trên thị trường trong nước và quốc tế.
Hoàn thành việc sắp xếp các tổng công ty nhà nước hiện có nhằm tập trung hơn nữa nguồn lực để chi phối được những ngành, lĩnh vực then chốt của nền kinh tế, làm lực lượng chủ lực trong việc bảo đảm các cân đối lớn và ổn định kinh tế vĩ mô, cung ứng những sản phẩm trọng yếu cho nền kinh tế quốc dân và xuất khẩu, đóng góp lớn cho ngân sách, làm nòng cốt thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và chủ động hội nhập kinh tế quốc tế có hiệu quả.
Tổng công ty 100% vốn nhà nước phải có hội đồng quản trị.
Trình chính phủ xem xét quyết định: chủ trương thành lập, chia tách sát nhập, chuyển đổi sở hữu, giải thể đơn vị thành viên,
Hình thành một số tập đoàn kinh tế mạnh trên cơ sở tổng công ty nhà nước, có sự tham gia của các thành phần kinh tế, kinh doanh đa ngành, trong đó có ngành kinh doanh chính, chuyên môn hoá cao và giữ vai trò chi phối lớn trong nền kinh tế quốc dân, có quy mô lớn về vốn, hoạt động trong và ngoài nước, có trình độ công nghệ cao và quản lý hiện đại, có sự gắn kết trực tiếp, chặt chẽ giữa khoa học công nghệ, đào tạo, nghiên cứu triển khai với sản xuất kinh doanh.
3.4. Đẩy mạnh cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước
Mục tiêu cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước là nhằm tạo ra loại hình doanh nghiệp có nhiều chủ sở hữu, trong đó có đông đảo người lao động, để sử dụng có hiệu quả vốn, tài sản của nhà nước và huy động thêm vốn xã hội và phát triển sản xuất, phát huy vai trò làm chủ thực sự của người lao động, các cổ đông và tăng cường sự giám sát của xã hội đối với doanh nghiệp. Cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước không được tiến hành tư nhân hoá doanh nghiệp nhà nước.
Đối tượng cổ phần hoá là những doanh nghiệp nhà nước hiện có mà nhà nước không cần giữ 100% vốn, không phụ thuộc vào thực trạng kết quả sản xuất kinh doanh.
Hình thức cổ phần hoá bao gồm: giữ nguyên giá trị doanh nghiệp, phát hành cổ phiếu để thu hút thêm vốn, bán một phần giá trị hiện có cho các cổ đông Nhà nước có chính sách để giảm bớt tình trạng chênh lệch về cổ phần ưu đãi cho người lao động giữa các doanh nghiệp cổ phần hoá.
Sửa đổi phương pháp xác định giá trị doanh nghiệp theo hướng gắn vói thị trường, nghiên cứu đưa giá trị quyền sử dụng đất vào giá trị doanh nghiệp thí điểm đấu thầu bán cổ phiếu và cổ phiếu qua các trung tâm tài chính trung gian. Nhà nước ban hành cơ chế, chính sách phù hợp đối với các doanh nghiệp nhà nước đã chuyển sang công ty cổ phần, sửa đổi chính sách ưu đãi đối với những doanh nghiệp khi cổ phần hoá gặp khó khăn.
3.5. Thực hiện giao, khoán kinh doanh, bán cho thuê, sát nhập, giải thể, phá sản doanh nghiệp nhà nước.
Đối với những doanh nghiệp nhà nước có vốn nhỏ thì cần giao bán hoặc cho thuê để nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh.
4. Đổi mới nâng cao hiệu quả, hiệu quả quản lý của nhà nước và các cơ quan chủ sở hữu đối với các doanh nghiệp nhà nước.
4.1. Xác định rõ chức năng, quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp nhà nước.
Chức năng quản lý đối với doanh nghiệp nhà nước là: Xây dựng hoàn thiện khung pháp lý và ban hành chính sách, cơ chế quản lý đối với doanh nghiệp hoạt động kinh doanh và hoạt động công ích, xây dựng quy hoạch và đào tạo đội ngũ cán bộ cốt cán cho doanh nghiệp nhà nước, thanh tra, kiểm tra việc chấp hành luật pháp của doanh nghiệp nhà nước.
Kiên quyết chấm dứt tình trạng cơ quan hành chính nhà nước can thiệp trực tiếp, cụ thể vào hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp nhà nước, phân cấp quản lý rõ ràng.
Cơ quan quản lý nhà nước căn cứ quy định của pháp luật và yêu cầu quản lý mà bạn hành động đồng bộ hệ thống văn bản pháp quy để thực hiện chức năng quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp nhà nước.
4.2. Phân định rõ ràng quyền của các cơ quan nhà nước.
Chính phủ thống nhất quản lý và tổ chức thực hiện các quyền của chủ sở hữu đối với doanh nghiệp nhà nước.
Chủ sở hữu có quyền thành lập, sát nhập chia tách, chuyển đổi sở hữu, giải thể doanh nghiệp, ban hành điều lệ mẫu tổ chức hoạt động của doanh nghiệp, bổ nhiệm, miễn nhiệm khen thưởng, kỷ luật các chức danh quản lý chủ chốt, Quyết định mục tiêu, nhiệm vụ chiến lược phát triển và kế hoạch trung, dài hạn của doanh nghiệp.
Chính phủ uỷ quyền cho các bộ phận cấp cụ thể cho uỷ ban nhân dân thành phố, tỉnh trực thuộc trung ương, hội đồng quản trị tổng công ty nhà nước thực hiện, quyền chủ sở hữu của nhà nước phù hợp với các loại hình doanh nghiệp.
4.3. Đào tạo và sử dụng cán bộ quản lý doanh nghiệp nhà nước.
Chính phủ quy định tiêu chuẩn cán bộ quản lý chủ chốt của doanh nghiệp nhà nước, chỉ đạo xây dựng hệ thống đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giám đốc doanh nghiệp.
Chính phủ quy định chế độ đãi ngộ và chế độ trách nhiệm đối với những cán bộ quản lý chủ chốt của doanh nghiệp nhà nước, chỉ đạo xây dựng hệ thống đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giám đốc doanh nghiệp.
Chính phủ quy định chế độ đãi ngộ và chế độ trách nhiệm đối với những cán bộ quản lý doanh nghiệp nhà nước theo hướng khuyến khích thoả đáng về vật chất và tinh thần theo mức độ đóng góp vào kết quả hoạt động của doanh nghiệp đồng thời có chế tài phù hợp với từng loại kinh doanh nghiệp hoạt động kém hiệu quả do nguyên nhân chủ quan.
Kết luận
Kinh tế nhà nước là thành phần quan trọng chủ đạo trong nền kinh tế. Đó là sức mạnh vật chất để nhà nước điều tiết nền kinh tế vĩ mô. Nó dựa trên chế độ sở hữu nhà nước về tư liệu sản xuất vì vậy việc phát triển nó vừa là mục tiêu trước mắt vừa là bước chuẩn bị để ta đi lên CNXH. Trong giai đoạn hiện nay kinh tế nhà nước đang dần hoàn thiện phát triển, hơn 10 thực hiện chính sách đổi mới kinh tế nhà nước đã đạt thành tựu đáng kể góp phần vào việc phát triển chung đồng thời cũng khẳng dịnh được vai trò chủ đạo then chốt của mình. Tuy nhiên kinh tế nhà nước cũng bộc lộ nhiều yếu kém, bất cập, trình độ còn hạn chế, công nghệ lạc hậu, quản lý yếu kém nên để nó thực sự trở thành một thành phần chủ đạo thì ta phải có nhiều biện pháp như: đổi mới sắp xếp, tiến hành cổ phần hoá, Đặc biệt là vấn đề cổ phần hoá các doanh nghiệp nhà nước. Đó là một trong những giải pháp tích cực để nâng cao tính năng động, hiệu quả hoạt động của các doanh nghiệp. Nếu ta thực hiện đúng đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước thì chắc chắn sẽ làm cho các thành phần kinh tế này ngày càng phát triển cả về chất lượng và số lượng. Khẳng định được vai trò chủ đạo của nó, đó là một trong những nhân tố quyết định đến sự thành công để chúng ta xây dựng mô hình kinh tế thị trường định hướng XHCN.
Danh mục tài liệu tham khảo.
1. Kinh tế chính trị học Mac - Lênin. NXB chính trị Quốc gia 1999.
2. Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX.
3. Nghị Quyết TW Đảng lần thứ 3 khoá IX
4. Lý luận chính trị số 3 năm 2003
5. Kinh tế nhà nước và quá trình đổi mới doanh nghiệp nhà nước. Nhà XB kinh tế chính trị Quốc gia Hà Nội - 2001.
6. Nghiên cứu kinh tế số 293/10/2001
7. Tạp trí kinh tế và phát triển .
Mục lục
Mở đầu
Nền kinh tế nhà nước trong thời kỳ quá độ lên CNXH là một nền kinh tế nhiều thành phần. Đó là một tất yếu khách quan. Cơ cấu kinh tế nhiều thành phần tồn tại không phải do ý muốn chủ quan của nhà nước, nó tồn tại và phát triển phụ thuộc vào những tiền đề kinh tế, chính trị khách quan của nền kinh tế. Trong cơ cấu kinh tế này mà thành phần kinh tế luôn có vai trò vị trí và vận động phát triển theo một xu hướng nhất định. Nhưng xuất phát từ tính quy luật vốn có của nền kinh tế. Trong cơ cấu kinh tế này mỗi thành phần kinh tế luôn có vai trò vị trí và vận động, phát triển theo một xu hướng nhất định. Nhưng xuất phát từ tính quy luật vốn có của nền kinh tế đều vận động theo hướng đến mục tiêu lợi ích. Nhưng Đảng và Nhà nước luôn khẳng định kinh tế nhà nước luôn giữ vai trò chủ đạo trong nền kinh tế quốc dân.
Thực tiễn trong hơn 10 năm đổi mới vừa qua Đảng và Nhà nước đã có nhiều cố gắng củng cố, nâng cao vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước và hiện nay vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước đang từng bước được khẳng định.
Tuy nhiên hiện nay đang có rất nhiều ý kiến khác nhau về việc phát triển thành phần kinh tế này: đổi mới, cổ phần sắp xếp, nâng cao hiệuquả. Vì vậy trong đề án này tôi tập trung đi vào việc nghiên cứu quan niệm về kinh tế thị trường, tính tất yếu và nội dung vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước trong nền kinh tế nhiều thành phần, vai trò của nó được thể hiện như thế nào, các giải pháp để trong thời gian tới tăng cường vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước ở nước ta. Tôi hi vọng nó sẽ góp phần nhỏ để mọi người hiểu hơn về thành phần kinh tế này và góp một phần vào việc phát triển kinh tế nhà nước trở lên vững mạnh.
Nội dung 
I. Quan niệm chung về kinh tế nhà nước
1. Quá trình hình thàn kinh tế nhà nước
- Sau khi giải phóng miền Bắc (1954) và thống nhất đất nước 1975 chúng ta đã chủ trương phát triển nhà nước
- Nhưng sau đó kinh tế nhà nước do yếu kém đã không phát triển kéo theo sự sa sút chung của nền kinh tế.
- Từ Đại hội Đảng lần thứ 6 ta chủ trương đổi mới nền kinh tế và cả kinh tế nhà nước.
2. Quan niệm về kinh tế nhà nước: Là loại hình kinh tế nhà nước do nhà nước nắm giữ bao gồm quyền sở hữu, quyền tổ chức, chi phối hoạt động theo các mục tiêu đã định.
3. Các bộ phận:
- Doanh nghiệp nhà nước 
- Hệ thống ngân hàng
- Hệ thống bảo hiểm
- Ngân sách nhà nước 
II. Tính tất yếu và vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước 
1. Tất yếu phát triển và nâng cao vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước 
- Do có nhiều hình thức sở hữu trong đó có sở hữu nhà nước nó là cơ sở để hình thành kinh tế nhà nước
- Kinh tế nhà nước đảm bảo cho tính định hướng xã hội chủ nghĩa 
2. Vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước
- Là lực lượng vật chất, công cụ sắc bén để nhà nước thực hiện, thực hiện định hướng và điều tiết nền kinh tế.
- Kinh tế nhà nước mở đường, hướng dẫn, dẫn dắt các thành phần kinh tế khác.
- Là lực lượng xung kích chủ yếu để thực hiện công nghiệp hoá - hiện đại hoá.
- Kinh tế nhà nước giữ vị trí then chốt trong nền kinh tế đảm bảo sự cân đối vĩ mô.
III. Thực trạng kinh tế nhà nước: ở đây chủ yếu nói về thực trạng của các doanh nghiệp nhà nước.
1. Quá trình đổi mới.
- Giai đoạn 1980 - 1986.
- Giai đoạn 1986 - 1990.
- Giai đoạn 1980 đến nay.
2. Những thành tựu về việc: đổi mới sắp xếp giảm số lượng các doanh nghiệp, cơ cấu doanh nghiệp, từng ngành.
- Thành tựu về hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp nhà nước: đều tăng so với trước.
- Những thay đổi về mặt quản lý đã phân rõ chức năng và quản lý có hiệu quả hơn.
- Thực hiện tốt đa dạng hoá các hình thức sở hữu.
3. Các tồn tại.
- Hiệu quả kinh doanh còn thấp.
- Cạnh tranh còn kém.
- Cơ cấu doanh nghiệp còn bất hợp lý.
- Quy mô còn nhỏ quan hệ giữa các doanh nghiệp nhà nước còn chưa hợp lý.
4. Những nguyên nhân của yếu kém, tồn tại trên.
- Đầu tư sai trong việc xây dựng cải tạo các doanh nghiệp.
- Thiếu vốn.
 - Trình độ kỹ thuật công nghệ còn lạc hậu
- Doanh nghiệp không tự chủ được tài chủ.
- Tổ chức quản lý không hợp lý.
- Môi trường kinh doanh chưa hoàn thiện.
- Số lao động chất lượng thấp. Kỷ luật không cao.
III. Các biện pháp để nâng cao vai trò của kinh tế nhà nước.
1. Các biện pháp chung.
- Nhận thức đúng đắn về kinh tế nhà nước.
- Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
- Đẩy mạnh phát triển kinh tế thị trường 
- Cải cách hệ thống ngân hàng tài chính
- Nâng cao chất lượng quản lý của đội ngũ cán bộ kinh tế nhà nước.
 - Hoàn thiện pháp luật.
2. Các phương hướng để phát triển doanh nghiệp nhà nước.
- Hoàn thiện doanh nghiệp nhà nước để nó là lực lượng nòng cốt trong nền kinh tế.
- Phải tính đến hiệu quả kinh doanh.
3. Các biện pháp 
- Đổi mới sắp xếp các doanh nghiệp nhà nước
- Sửa đổi bổ sung cơ chế chính sách đối với doanh nghiệp nhà nước 
- Đổi mới nâng cao hiệu quả hoạt động nâng cao hoạt động của các Tổng công ty hình thành một số tập đoàn mạnh.
- Đẩy mạnh cổ phần hoá các doanh nghiệp nhà nước.
-