Tiểu luận Tội phạm tham nhũng - Một số vấn đề lý luận, thực tế và những ảnh hưởng tới nền kinh tế, một số biện pháp đấu tranh phòng chống

Mục lục
Lời mở đầu
Bước vào thế kỷ thứ 21, tất cả thế giới đang vận hanh theo xu hướng mới: hoà bình, đối thoại, hội nhập và cùng phát triển. Các ranh giới ngăn cách về kinh tế, chính trị, tôn giáo, sắc tộc sẽ dần được xoá bỏ.
Việt Nam cũng ở trong xu hướng chung đó. Là một bước đang phát triển, Việt Nam gặp phải nhiều vấn đề thách thức trong quá trình hội nhập nhất là về kinh tế, khoa học - kỹ thuật và công nghệ. Bằng việc phát huy cao độ nguồn nội lực trong nước và sử dụng có hiệu quả các nguồn vốn hỗ trợ từ nước ngoài, Việt Nam đang cố gắn tiến những bước lớn trên con đường phát triển kinh tế. Nhưng có một thách thức lớn đang cản trở con đường ấy, đó là các tội phạm về tham nhũng (mà theo ngôn ngữ của người dân là những con sâu mọt đang đục khoét xã hội) cũng đang ngày càng gia tăng về mức độ phổ biến, quy mô và thủ đoạn.
Có thể nói, tham nhũng là vấn đề toàn cầu. Các quốc gia công nghiệp hoá tất nhiên không hề miễn dịch trước tham nhũng và tất cả đều có trách nhiệm tham gia vào việc tìm ra giải pháp. Tuy nhiên, tham nhũng dường như xâm hại với tỷ lệ cao hơn ở các nước đang phát triển và nền kinh tế đang chuyển đổi. Tham nhũng ngăn cản nhiều nước vượt qua những thách thức nghiêm trọng nhất của phát triển, cản trở đầu tư trong nước và nước ngoài, làm xói mòn niềm tin trong các tổ chức công cộng, niềm tin của nhân dân đối với Chính phủ, và làm tồi tệ thêm vấn đề ngân sách bằng cách lấy đôi của Chính phủ các khoản thuế quan và thuế thu nhập đáng kể.
Mặc dù tội phạm tham nhũng là một loại tội phạm nguy hiểm và có tính chất truyền thống nhưng việc nghiên cứu và tìm ra các biện pháp phòng chống loại tội phạm này luôn là một vấn đề bức xúc đối với mọi nền kinh tế trên thế giới và đối với sự phát triển của nền Việt Nam nói riêng. Đó là một nhiệm vụ cấp thiết đang đặt ra cho các nhà luật học nói chung và người nghiêm cứu khoa học luật hình sự nói riêng.
Dù vẫn đang là sinh viên nhưng thông qua các phương tiện thông tin đại chúng cũng như trong thực tế đời sống xã hội, tôi cảm thấy rất quan tâm và bức xúc về vấn đề tội phạm tham nhũng hiện nay. Tôi đã tiến hành nghiên cứu trên sách báo, internet và thực tế để hoàn thành báo cáo khoa học này. Trong phạm vi một báo cáo kho học sinh viên chỉ xin đề cập về vấn đề này trên một số khía cạnh như sau: tội phạm tham nhũng - một số vấn đề lý luận, thực tế và những ảnh hưởng tới nền kinh tế, một số biện pháp đấu tranh phòng chống, tương ứng với 3 chương trong nội dung của báo cáo.
Do tầm kiến thức còn hạn chế của sinh viên và thời gian thực hiện ngắn nên báo cáo này không thể tránh khỏi những thiếu sót. Tôi rất mong nhận được những ý kiến phê bình và đóng góp của thầy cô cùng các bạn.
Trong quá trình thực hiện báo cáo tôi đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của các thầy cô giáo và bạn bè. Đặc biệt tôi xin bày tỏ sự cảm ơn chân thành tới ThS Chu Thị Trang Vân- giảng viên bộ môn LHS, người đã hướng dẫn tôi hoàn thành báo cáo này.
Chương 1
Tội phạm tham nhũng - Một số vấn đề lý luận
1. Khái niệm tham nhũng
Tham nhũng là một hiện tượng xã hội tiêu cực xuất hiện cùng với sự phát triển của Nhà nước, nó là biểu hiện của sự tha hoá của một bộ phận các quan chức được giao cho các quyền về chính trị - kinh tế - văn hoá - xã hội. Do vậy hiện tượng tiêu cực này được đề cập, nghiên cứu từ nhiều góc độ khác nhau ở nhiều lĩnh vực khác nhau: chính trị - pháp lý - kinh tế -xã hội Mỗi ngành khoa học đều có cách hiểu và tiếp cận riêng về quốc nạ này nhưng tất cả đều nhắm đến một mục đíhc chung là nhận diện tham nhũng để từ đó tìm ra những giải pháp khả thi để có thể ngăn chặn, khắc phục và giảm thiểu đến mức thấp nhất hiện tượng này.
Nhìn từ góc độ xã hôi, tham nhũng phải được đánh giá là một hiện tượng xã hội chứ không phải là hiện tượng nhất thời của một người hay một nhóm người nhất định trong xã hội. Trạng thái, hình thức và mức độ của tệ tham nhũng phụ thuộc vào những thay đổi đang diễn ra trong xã hội, xã hội càng hiện đại thì tệ nạn này càng có môi trường phát triển, mức độ nguy hiểm cho xã hội sẽ cao hơn và thu đoạn phạm tội cũng ngày càng tinh vi, xảo quyệt hơn.
Dưới góc độ chính trị, tham nhũng thể hiện sự tha hoá của một bộ phận không nhỏ các cán bộ công chức Nhà nước mà biểu hiện rõ nhất của nó là tình trạng quan liêu, mua bán chức quyền để vụ lợi.
Còn từ góc độ kinh tế thì tham nhũng không chỉ gây ra thiệt hại, thất thoát tài sản của Nhà nước của nhân dân mà nó còn phá hoại cản trở các giải pháp kinh tế xã hội, kìm hãm sự phát triển kinh tế.
Dưới góc độ pháp luật hình sự thì tham nhũng là hành vi nguy hiểm cho xã hội bị coi là tội phạm. Các hành vi này do chủ thể đặc biệt (người có chức vụ, quyền hạn) thực hiện với lỗi cố ý, động cơ và mục đích phạm tội là vì vụ lợi cá nhân, có quan hệ trực tiếp hoặc gián tiếp đến lợi ích vật chất xâm phạm vào các quan hệ xã hội được pháp luạt bảo vệ.
Hiện nay ở Việt Nam khái niệm về tham nhũng đang là một vấn đề gây tranh luận, ở đây chỉ xin đề cập đến một số quan điểm sau:
- Theo "Từ điển Tiếng Việt" thì "Tham nhũng là lợi dụng quyền hạn để nhũng nhiễu dân và lấy của"
- Trong tác phẩm "Sửa đổi lối làm việc" (1947) Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: "Tham nhũng là hành vi của những người đặt lợi ích của mình lên trên lợi ích của Đảng, của dân tộc" do đó mà chỉ tự tư, tự lợi dùng công việc trên dựa vào thế lực của Đảng để theo đuổi mục đích riêng của mình.
- Còn dưới góc độ tội phạm học, Giáo sư - Tiến sĩ Đỗ Ngọc Quang đưa ra khái niệm: "Tham nhũng là hiện tượng xã hội tiêu cực có tính lịch sử xuất hiện và tồn tại trong xã hội được phân chia giai cấp và hình thành nhà nước, được thể hiện bằng những hành vi của người có chức vụ quyền hạn để trục lợi cho cá nhân hoặc cho người khác dưới bất kỳ hình thức nào, gây thiệt hại tài sản của Nhà nước, của tập thể, của công dân hoặc đe doạ gây thiệt hại cho hoạt động đúng đắn của cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội hoặc quyền, lợi ích hợp pháp của công dân".
- Theo Pháp lệnh chống tham nhũng có hiệu lực từ 1/5/1998 thì "tham nhũng là hành vi của người có chức vụ quyền hạn đã lợi dụng chức vụ quyền hạn đó để tham ô, hối lộ hoặc cố ý làm trái pháp luật vì động cơ vụ lợi gây thiệt hại cho tài sản Nhà nước, của tập thể và cá nhân, xâm phạm hoạt động đúng đắn của cơ quan, tổ chức".
Như vậy, có khá nhiều khái niệm khác nhau để giải thích tệ nạn xã hội nguy hiểm này, nhưng nhìn chung đều cho chúng ta thấy một cách hiểu về bản chất của tham nhũng, rằng đó chính là hiện tượng xã hội, tiêu cực được thể hiện bằng những hành vi lợi dụng chức vụ quyền hạn để trục lợi cho cá nhân hoặc cho người khác dưới bất cứ hình thức nào, gây thiệt hại cho tài sản của tập thể, của công dân hoặc gây thiệt hại cho hoạt động đúng đắn của cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội hoặc quyền và lợi ích hợp pháp của công dân.
2. Khái niệm tội phạm tham nhũng
Cho tới nay, tham nhũng một hiện tượng xã hội tiêu cực đã trở thành một quốc nạn của toàn xã hội, nó gây tác động tiêu cực, không nhỏ đối với xã hội, gây trong lòng dân làn sóng bất bình, nó là biểu hiện của sự suy thoái đạo đức, vi phạm pháp luật khi mà những hành vi tham nhũng đó gây ra thiệt hại đáng kể cho xã hội đủ các dấu hiệu để cấu thành tội phạm thì phải bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Theo Bộ luật Hình sự 1999 thì loại tội phậm này được quy định ở Mục A - Chương XXI, bao gồm các tội sau:
- Tội tham ô tài sản (Điều 278)
- Tội nhận hối lộ (Điều 279)
- Tội lạm dụng chức vụ, quyền hạn để chiếm đoạt tài sản (Điều 280)
- Tội lạm dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ (Điều 281)
- Tội lạm quyền trong khi thi hành công vụ (Điều 282)
- Tội lợi dụng chức vụ, quyền hạn gây ảnh hưởng với người khác để trục lợi (Điều 283)
- Tội giả mạo trong công tác (Điều 284)
Muốn đưa ra được khái niệm về tội tham nhũng, trước hết chúng ta phải nắm được khái niệm tội phạm nói chung. Theo khoản 1 - Điều 8 - Bộ luật Hình sự quy định: "Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật Hình sự, do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm độc lập chủ quyền, thống nhất toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc; xâm phạm chế độ chính trị, chế độ kinh tế, nền văn hoá, quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội, quyền và lợi ích hợp pháp khác của công dân; xâm phạm những lĩnh vực khác của trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa".
Qua khái niệm về tội phạm nói chung và phần các tội phạm về tham nhũng được ghi nhận tại Mục A - Chương XXI có thể hiểu khái niệm về tội phạm tham nhũng như sau: "Các tội phạm về tham nhũng là những hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật Hình sự, do người có chức vụ, quyền hạn đã lợi dụng hoặc lạm dụng chức vụ quyền hạn của mình thực hiện trong khi thi hành công vụ một cách cố ý trực tiếp xâm phạm vào hoạt động đúng đắn và uy tín của cơ quan Nhà nước hoặc tổ chức xã hội, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân nhằm trục lợi".
3. Các dấu hiệu pháp lý đặc trưng của tội phạm tham nhũng 
3.1. Khách thể của tội phạm tham nhũng
Luật hình sự Việt Nam trên cơ sở thừa nhận tính giai cấp của pháp luật nói chung cũng như của Luật Hình sự nói riêng khẳng định: "Khách thể của tội phạm gây thiệt hại là hệ thống những quan hệ xã hội của chế đội có giai cấp được Luật Hình sự của chế độ đó bảo vệ". Như vậy có thể hiểu khách thể của tội phạm là quan hệ xã hội được Luật Hình sự bảo vệ và bị tội phạm xâm hại.
Khách thể của tội phạm là một trong bốn yếu tố quan trọng cấu thành tội phạm, xác định đúng khách thể của tội phạm cũng đồng nghĩa với việc xác định được tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội. ở đây, khách thể của tội phạm tham nhũng là những hoạt động đúng đắn của các cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội; quyền và lợi ích hợp pháp của công nhân. 
Hoạt động đúng đắn của bộ máy Nhà nước, tổ chức xã hội là khái niệm rất chung để chỉ mỗi cơ quan tổ chức thực hiện đúng nhiệm vụ của mình của pháp luật quy định. Tuỳ theo nhiệm vụ của mỗi cơ quan, tổ chức được Nhà nước giao phó mà hoạt động đúng đắn đó thể hiện ở một lĩnh vực khác nhau. Để bảo vệ có hiệu quả hoạt động đúng đắn của cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội Luật Hình sự chia chúng thành các nhóm quan hệ xã hội khác nhau, ví dụ: nhóm các tội xâm phạm sở hữu (Chương XIV - BLHS 1999), nhóm các tội xâm phạm hoạt động tư pháp (Chương XXII - BLHS 1999), nhóm các tội phạm về chức vụ thì được quy định tại Chương XXI, trong đó các tội phạm về tham nhũng được quy định tại mục A.
Tuy nhiên, khách thể của tội phạm tham nhũng còn bao gồm cả các quyền, lợi ích hợp pháp của công dân và uy tín của các cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội.
3.2. Mặt khách quan của tội phạm tham nhũng
Mặt khách quan của tội phạm là mặt bên ngoài của tội phạm, bao gồm những biểu hiện của tội phạm diễn ra hoặc tồn tại bên ngoài thế giới khách quan mà con người có thể trực tiếp nhận biết được đó là:
- Hành vi khách quan nguy hiểm cho xã hội
- Hậu quả nguy hiểm cho xã hội
- Mối quan hệ nhân quả giữa hành vi và hậu quả
- Các điều kiện bên ngoài của việc thực hiện hành vi phạm tội (Công cụ, phương tiên, phương pháp, thủ đoạn, thời gian địa điểm phạm tội)
Hành vi tham nhũng là một dấu hiệu bắt buộc của cấu thành tội phạm. Nếu không có hành vi thực hiện tội phạm thì không có những dấu khác và cũng không có tội phạm. Hành vi ở đây có thể là hành động hoặc không hành động. Nhưng nó được gắn chặt với người có chức vụ quyền hạn và chỉ do người có chức vụ quyền hạn thực hiện trong khi thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước giao cho.
Hành vi phạm tội qua hành động là sự tác động trái pháp luật, gây thiệt hại đáng kể cho hoạt động đúng đắn của các cơ qua Nhà nước và tổ chức xã hội, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân được Luật Hình sự bảo vệ.
Hành vi phạm tội không qua hành động là cách xử sự tiêu cực của người có chức vụ quyền hạn. Họ không thực hiện chức năng nhiệm vụ được giao hoặc có thực hiện nhưng không đầy đủ nên đã gây thiệt hại nghiêm trọng cho lợi ích Nhà nước, tổ chức xã hội, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân.
Dấu hiệu tiếp theo thuộc mặt khách quan của tội phạm tham nhũng là hậu quả của hành vi lợi dụng chức vụ quyền hạn của những người có chức vụ quyền hạn để phạm tội. Hậu quả do tội tham nhũng gây ra có thể chia thành hai trường hợp:
+ Hậu quả vật chất: là sự hao hụt về tiền, hành hoá, vật tư Thiệt hại này có thể được xác định bằng các đại lượng cụ thể, có thể nhìn thấy và tính toán được.
+ Hậu quả phi vật chất: là những thiệt hại không thể đo đếm, xác định được bằng các đại lượng cụ thể, đó là sự suy giảm lòng tin của nhân dân, mất uy tín với nhân dân của các cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội.
Một dấu hiệu bắt buộc khác trong mặt khách quan của tội phạm tham nhũng cũng có cấu thành vật chất là mối quan hệ nhân quả giữa hành vi phạm tội của người có chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ và hậu quả do tội phạm đó gây ra. Hành vi phạm tội phải là nguyên nhân trực tiếp làm phát sinh hậu quả, người phạm tội chỉ chịu trách nhiệm về hành vi của mình khi xác định hậu quả xảy ra là hậu quả tất yếu phát sinh từ hành vi đó.
3.3. Chủ thể của tội phạm tham nhũng
Như chúng ta đã biết, chủ thể của tội phạm tham nhũng là một loại chủ thể đặc biệt, đòi hỏi đó phải là những người có chức vụ, quyền hạn. ở đây, ngoài hai dấu hiệu thông thường là độ tuổi và năng lực trách nhiệm hình sự, bắt buộc phải có dấu hiệu thứ ba là người có chức vụ, quyền hạn. Điều 277 - BLHS 1999 quy định: " Người có chức vụ là người do bổ nhiệm, do bầu cử, do hợp đồng hoặc do một hình thức khác, có hưởng lương hoặc không hưởng lương, được giao thực hiện một công vụ nhất định và có quyền hạn nhất định trong khi thực hiện công vụ".
Có thể thấy người có chức vụ quyền hạn có một só đặc điểm như sau:
- Là người được giữ chức vụ thường xuyên hoặc tạm thời trong cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội. Chức vụ này có thể do bổ nhiệm hoặc do bầu cử, hợp đồng hay hình thức khác (uỷ quyền, đại diện), có hưởng lương hoặc không hưởng lương của Nhà nước.
- Là người thực hiện một trong các chức năng: đại diện quyền lực Nhà nước, tổ chức điều hành quản lý hành chính; hoặc chức năng tổ chức sản xuất kinh doanh theo công vụ đã được giao cho họ.
- Là những người thực hiện trách nhiệm nhất định theo thẩm quyền chuyên môn mà họ đảm nhận.
3.4. Mặt chủ quan của tội phạm tham nhũng
Trong khoa học Luật Hình sự thì tội phạm là thể thống nhất của hai mặt khách quan và chủ quan. Mặt khách quan là những biểu hiện ra bên ngoài của tội phạm. Vậy mặt chủ quan là: hoạt động tâm lý bên trong của người phạm tội và nó luôn được gắn liền với các biểu hiện bên ngoài của tội phạm. Nội dung của mặt chủ quan bao gồm: lỗi, động cơ và mục đích phạm tội.
Trong các tội phạm tham nhũng, người có chức vụ quyền hạn đã nhận thức được tính chất nguy hiểm cho Nhà nước, cho xã hội, cho công dân của hành vi trái luật do mình gây ra và thấy trước được hậu quả xảy ra. Khi người có chức vụ quyền hạn nhận thức được hành vi của mình là trái với công vụ được giao thể hiện người đó đã vì lợi ích của riêng mình chứ không hoạt động vì lợi ích chung, chỉ biết đặt lợi ích cá nhân lên trên lợi ích tập thể, họ có thể làm bằng nhiều cách thức, con đường khác nhau cốt sao mang lại những lợi ích mà họ mong muốn. Như vậy, đương nhiên tội phạm tham nhũng luôn được thực hiện dưới hình thức lỗi cố ý trực tiếp, nhằm động cơ vụ lợi cá nhân.
4. Phân biệt tội phạm tham nhũng và các hành vi vi phạm pháp luật do người có chức vụ quyền hạn thực hiện 
Ta có thể căn cứ vào một trong các tiêu chí sau đây để thấy rõ hơn sự khác nhau chủ yếu giữa tội phạm tham nhũng và các hành vi vi phạm pháp luật do người có chức vụ quyền hạn thực hiện:
- Phạm vi khách thể xâm hại của hành vi:
Đối với các tội phạm về tham nhũng thì phạm vi khách thể thường hẹp hơn so với phạm vi khách thể bị xâm hại của các vi phạm pháp luật do người có chức vụ quyền hạn thực hiện.
- Tính trái pháp luật của hành vi: Đây chính là đặc điểm khác nhau cơ bản, quan trọng nhất để xác định hành vi nào là tội phạm về tham nhũng và hành vi nào là hành vi vi phạm pháp luật do người có chức vụ quyền hạn thực hiện. Tội phạm tham nhũng là sự vi phạm điều cấm của Luật Hình sự và người phạm tội bị đe doạ xử lý bằng biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất được quy định đặc thù trong ngành luật này. Còn hành vi vi phạm pháp luật do người có chức vụ quyền hạn thực hiện chỉ là sự vi phạm các quy định của từng ngành luật tương ứng khác và có thể không bị coi là tội phạm.
- Hậu quả pháp lý của việc thực hiện hành vi: chủ thể chịu trách nhiệm hình sự đối với tội phạm về tham nhũng nếu bị kết án và bị áp dụng hình phạt thì bị coi là có án tích. Còn chủ thể chịu trách nhiệm pháp luật của hành vi vi phạm pháp luật do người có chức vụ quyền hạn thực hiện được quy định trong từng ngành luật tương ứng và không bao giờ bị coi là án tích.
Như vậy, không phải tất cả những vi phạm pháp luật do người có chức vụ quyền hạn thực hiện đều là các tội phạm về chức vụ nói chung, và tội phạm về tham nhũng nói riêng.
Chương 2
 Tội phạm tham nhũng - thực tế và những 
ảnh hưởng tới nền kinh tế
Trong xu thế đối thoại hoà bình và hội nhập của thế giới, các nước chạy đua với nhau không phải bằng tiềm lực quân sự hay các học thuyết chính trị mà thực tế hiện nay, sự phát triển kinh tế đang là mục tiêu hàng đầu của các quốc gia. Trước tình hình đó, tham nhũng thực sự là một loại tội phạm nguy hiểm, chúng cản trở sự tăng trưởng kinh tế và tiến bộ xã hội.
1. Thực tế và những ảnh hưởng của tham nhũng tới nền kinh tế của một số nước
Những điều kiện kinh tế trên toàn thế giới cho thấy rằng con đường đi tới phát triển kinh tế bền vững đã gặp phải một số chệch hướng không mong đợi. Thậm chí những quốc gia rộng lớn và hùng mạnh nhất cũng không tránh khỏi những ảnh hưởng của sự đổ vỡ kinh tế và chính trị xảy ra ở những nơi khác. Hầu hết các nền kinh tế quốc gia gắn bó chặt chẽ với nhau thông quan thương mại điện tử, mạng internet và dòng vốn quốc tế tự do. Tuy nhiên, quyền tự do kinh tế toàn cầu cũng có mặt đáng ngại nếu bị sử dụng không đúng. Việc thiếu khuôn khổ cho điều hành và pháp trị tốt, sự rắc rối với điêuf tiết không thoả đáng của các ngân hàng, những quyết định đầu tư sai, những đánh giá rủi ro thiếu tin cậy, những thủ tục kế toán không minh bạch và sự thiếu công khai trong chính quyền cũng như những cơ hội cho chủ nghĩa tư bản bè cánh và tham nhũng thường xuyên nổi lên tại các quốc gia đang phát triển.
Trong những năm gần đây, tham nhũng đã tàn phá một số quốc gia như Nigeria, Inđônêxia và Nga bằng cách gặm nhấm hệ thống kinh tế và chính trị của các nước này. Không có gì đáng ngạc nhiên là các quốc gia này rơi xuống tận cùng (tham nhũng nhiều nhất) trong danh mục những nước nhận biết về tham nhũng năm 1998 của Tổ chức Minh bạch Quốc tế với thứ hạng theo thứ tự là 81,80 và 76 trong số 85 quốc gia.
Tại Nigeria, vị tướng quá cố Saui Abach và những bè cánh của ông ta đã bòn rút hàng tỷ đô la từ ngành công nghiệp dầu khí, là nguồn tài sản chủ yếu của nước này và chiếm tới 80% thu nhập của Chính phủ. Sự chệch hướng của các khoản tiền từ ngân quỹ Nhà nước đã dẫn tới xuống cấp đáng kể cơ sở hạ tầng và dịch vụ xã hội và tình trạng gần sụp đổ của ngành lọc dầu sở hữu Nhà nước. Thu nhập bình quân của nước này đã giảm từ 800 đô la vào những năm 1980 xuống còn dưới 300 đô la hiện nay. Khi quốc gia nhiều dầu lửa này đối mặt với thiếu hụt nhiên liệu và suy thoái, chính phủ đã dùng đến biện pháp đàn áp mạnh mẽ hơn bao giờ hết để giữa nguyên địa vị ưu đãi của họ. Cuối cùng, chỉ có cái chế của tướng Abach mới mở một lối cho cải tổ chính trị và kinh tế.
Một ví dụ nổi bật khác về tham nhũng của chính phủ làm xói mòn nền kinh tế quốc gia là ở Inđônêxia. Tại đây các ngân hàng Nhà nước cung cấp tiền cho những dự án có dính líu đến gia đình và bạn bè của cựu Tổng thống Suharto. Vào những năm 1990, ngân hàng đã cho phép các khoản nợ tồn đọng tới mức không kiểm soát được và phá vỡ nguyên tắc ngăn ngừa vay ngoại tệ tràn la. Hậu quả là khi giá trị của đồng rupiah tụt xuống vào năm 1997, toàn bộ hệ thống tài chính bắt đầu sụp đổ. Phá sản và sa thải hàng loạt đã làm cho một nửa số dân trong 200 triệu người của Inđônêxia rơi vào nghèo đói.
Nước Nga là một ví dụ đáng chú ý thứ 3 về sự tàn phá của tham nhũng đối với phát triển chính trị và kinh tế. Tại Nga, tham nhũng liên quan đến một tập đoàn các nhóm tài chính, công nghiệp và các quan chức chính phủ đã làm méo mó quá trình tư nhân hoá, xói mòn cải tổ kinh tế, ngăn cản đầu tư và thương mại, và làm giảm niềm tin của công chúng vào các thể chế Nhà nước.
2. Tội phạm tham nhũng ở Việt Nam 
2.1. Một thực tế đang báo động
Tham nhũng đang là một vấn nạn của đất nước ta. Năm vừa qua, vấn đề này đã được nhiều cơ quan, ban ngành đặt lên bàn nghị sự, nhưng xem ra chuyện chống tham nhũng còn nhiều phức tạp. Trong các báo cáo giải trình trước Quốc hội tại kỳ họp vừa qua, Chính phủ cũng đã phải thừa nhận rằng "Khi xã hội đã nói tới "chạy chọt" là nói đến đi cửa sau, không đàng hoàng. Càng nhức nhối hơn khi người ta thấy chạy chọt được việc hơn là không chạy. Ai không chạy bị xem như kẻ hâm, kẻ không thức thời, bị thiệt thòi nên đua nhau "chạy"". Cũng như theo báo cáo này, hiện tượng chạy: chạy chức, chạy dự án, chạy tội được nhiều nơi nói tới nhưng rất ít khi bị phát hiện.
* Một số hình thức tham nhũng:
Qua nghiên cứu tình hình tham nhũng ở nước ta trong những năm vừa qua chúng ta có thể thấy nổi lên các dạng tham nhũng sau:
- Trong quản lý xây dựng có tình trạng "ba ăn": ăn khối lượng (khối lượng ít khai nhiều), ăn chất lượng (bớt xén nguyên vật liệu), ăn đơn giá (khai khống các loại hoá đơn, các khoản phụ phí) làm thất thoát một số lwongj lớn vốn của Nhà nước đầu tư cho các công trình xây dựng cơ bản, làm giảm chất lượng công trình.
- Nhận hối lộ, đòi hối lộ trong việc xét duyệt các kế hoạch đầu tư, xây dựng, cấp phát vật tư, xin giấy phép xuất nhập khẩu Người có chức vụ quyền hạn thường có thủ đoạn nhũng nhiễu, hạch sách gây khó khăn cho nhà đầu tư, cho người cầu xin giấy phép để nhận được tiền hoặc lợi ích vật chất từ họ
- Cố ý làm trái pháp luật trong việc thu chi ngân sách, trong việc thực hiện các quy định về chế độ tài chính. Thủ đoạn chủ yếu là giấu nguồn thu, khai lỗ, chậm nộp ngân sách để chiếm dụng vốn, lập quỹ trái phép, quyết toán khống.
- Tham nhũng trong khâu giải phóng mặt bằng, thủ đoạn chính là ban chỉ đạo giải phóng mặt bằng khai khống số hội đền bù, số lượng đền bù mặt khác lại bớt xén tiền đền bù của dân gây thiệt hại không nhỏ tới Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân.
- Tham nhũng trong kiểm soát cửa khẩu liên quan đến việc xuất nhập khẩu hàng hoá qua biên giới. Thủ đoạn chính là móc ngoặc với cán bộ hải quan để khai báo gian dối hàng hoá, khai không đúng chủng loại, số lượng để bòn rút tiền của Nhà nước.
- Tham nhũng trong hoạt động tư pháp: đây thực sự là một vấn đề nghiêm trọng, thủ đoạn thường là những người có thẩm quyền giải quyết có hành vi làm sai lệch hồ sơ vụ án tại các giai đoạn điều tra, truy tố, xét xử để làm giảm trách nhiệm hình sự cho bị can bị cao, thậm chí còn giảm nhẹ tội tới mức không bị truy cứu trách nhiệm hình sự mà chỉ bị xử phạt hành chính, hoặc có nhưng cho hưởng án treo.
- Cố ý làm trái các chính sách xã hội để tham ô, nhận hối lộ với thủ đoạn: lập hồ sơ hưu trí, thương bệnh binh giả; tham ô tiền cứu trợ cho các gia đình chính sách, đồng bào vùng khó khăn
Có thể nói thủ đoạn tham nhũng có rất nhiều và thường thích ứng tốt theo các xu hướng đang thay đổi. Việc sử dụng ngày càng nhiều tư vấn nước ngoài, sự gia tăng các hợp đồng sử dụng nguồn vốn bên ngoài và cả cánh cửa đang mở ra cho việc hội nhập kinh tế thế giới đã tạo ra những cơ hội tham nhũng mới với những số tiền khổng lồ. Phần thưởng tiềm tàng cho một hợp đồng nhắm đúng người thắng cuộc có thê vượt quá mức lương hợp pháp cả đời làm việc của mỗi cán bộ, công chức. Trong nhiều trường hợp, cám dỗ thì to lớn mà nguy cơ trừng phạt thì lại nhỏ.
* Theo báo cáo của Tổ chức Minh bạch quốc tế về tình hình tham nhũng ở các nước năm 2004, tỷ lệ tham nhũng ở nước ta đứng trong hàng những nước có tệ tham nhũng cao nhất (thứ 100 trong số 133 nước được khảo sát).
* Một số vụ tham nhũng điển hình trong thời gian qua đã bị truy tố, xét xử:
1. Vụ tham nhũng ở Bộ Thương mại: một số đối tượng có chức quyền đã móc ngoặc trong đường dây chạy quotar xuất nhập khẩu hàng dệt may. Trong số đó nổi len một số cán bộ như Mai Thanh Hải (con trai ông Mai Văn Dân - nguyên Thứ trưởng Bộ Thương mại). Trần Văn Sửu - Nguyên trưởng phòng quản lý xuất nhập khẩu Bộ Thương mại Hiện nay, các đối tượng trên đã bị khởi tố, bắt tạm giam và đang chờ ngày ra trước vành móng ngựa.
2. Vụ tham nhũng tại Công ty Xuất nhập khẩu tỉnh Gia Lai: Vụ án này được coi là vụ tham nhũng lớn nhất Tây Nguyên từ trước đến nay. Nguyên Giám đốc Công ty Xuất nhập khẩu Gia Lai Trịnh Xuân Nhân cùng 10 bị can khác câu kết làm trái quy định về quản lý kinh tế gây thất thoát gần 104 tỷ đồng tiền vay ngân hàng, trong đó chiếm đoạt sử dụng cho mục đích cá nhân 44 tỷ đồng. Vụ án được phát hiện và khởi tố từ tháng 2/2002. Mười một bị can tổ chức vay tiền ngân hàng sử dụng không mục đích, khiến hơn 100 tỷ đồng bị thất thoát khó có khả năng thu hồi.
3. Vụ tham ô ở Công ty tiếp thị đầu tư Nông nghiệp và Phát triển nông thôn: vụ án này đã được xét xử vào năm 2003. Cùng với Lã Thị Kim Oanh- kẻ cầm đầu, còn có hai vị nguyên Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn liên đới chịu trách nhiệm. Với sự giúp của một số quan chức, Lã Thị Kim Oanh đã chỉ đạo cấp dưới cố ý làm trái, tham ô gây thiệt hại cho Nhà nước hơn 100 tỷ đồng. Lã Thị Kim Oanh nhận án tử hình, còn hai vị nguyên Thứ trưởng nhận án tù treo.
4. Vụ nhận hối lộ tại trạm kiểm soát liên hợp Đồng Bành (Lạng Sơn): trạm trưởng Lưu Văn Nhịp đã thông đồng cho các chủ hàng nhập lậu hàng qua biên giới. Theo kết luận của cơ quan chức năng, chỉ trong một ca trực, trạm này thu đến 380 triệu đồng tiền "làm luật" của các chủ hàng. Cục trưởng và hai Cục phó Cục thuế Lạng Sơn cùng 27 đối tượng khác đã bị truy tố. Cơ quan công an cũng thu giữ hơn 1 tỷ đồng tiền tang vật của vụ án. Liên quan đến vụ án này, Phó Bí thư Tỉnh uỷ, kiêm Chủ tịch UBND tỉnh Lạng Sơn bị cách chức.
Hiện nay, ngoài những vụ tham nhũng lớn đã bị phanh phui, dư luận cho rằng trong lĩnh vực xây dựng cơ bản những thất thoát do tham ô, hối lội rất lớn nhưng trên thực tế vừa qua, những vụ bị phát hiện còn rất ít (đếm trên đầu ngón tay)
2.2. Những ảnh hưởng của tham nhũng tới nền kinh tế Việt Nam 
Tham nhũng từ lâu được coi là vấn đề quốc nạn, làm xói mòn lòng tin của nhân dân đối với Đảng và Nhà nước, làm ruỗng nát một phận không nhỏ cán bộ Đảng, công chức Nhà nước, có nguy cơ đe doạ sự tồn vong của chế độ. Hồ Chủ tịch đã coi nạn tham nhũng cũng nguy hại như giặc ngoại xâm, nó nằm ngay trong lòng chế độ ta. Nạn tham nhũng ở nước ta ngày càng lan rộng ở hầu hết các địa phương, thủ đoạn ngày càng tinh vi, xảo quyệt, mức độ tham nhũng ngày càng lớn, được thực hiện có tổ chức, cấu kết thành đường dây không những ở trong nước mà còn cả nước ngoài Các vụ án hình sự lớn trong những năm gần đây đã cho thấy tính chất mức độ cực kỳ nghiêm trọng và nguy hại của nạn tham nhũng không những xảy ra ở cán bộ, công chức cấp thấp, cấp trung mà còn ở cấp cao của Đảng và Nhà nước, chính vì vậy những ảnh hưởng của nó đối với nền kinh tế là vô cùng to lớn. ở đây chỉ xin nêu ra mốt số khía cạnh ảnh hưởng có thể nói là rõ nét nhất:
- Trước hết, tham nhũng tạo ra một sự trì trệ và rối loạn trong nội bộ nền kinh tế nước ta, nó tạo ra một nền kinh tế ảo với những con số không đánh giá được chính xác thực trạng của nền kinh tế. Đây chính là hậu quả của việc cố ý làm sai trong việc thanh quyết toán, thu chi ngân sách, vi phạm các quy định về chế độ tài chính, lập các quỹ "ma", hoặc các công ty "ma" để bòn rút tiền của Nhà nước.
- Tạo ra sự canh tranh không lành mạnh trong hoạt động kinh tế, trong nhiều năm, người ta vẫn tin rằng đút lót và các hình thức tham nhũng khác là có hiệu quả và thậm chí là những công cụ cần thiết cho hoạt động kinh doanh bằng cách mua chuộc đúng người và cứ như vậy suy nghĩ này tiếp tục, các công ty đã giành được lợi thế cạnh tranh. Nhưng điều đó không đúng như vậy. Nghiên cứu do Ngân hàng Thế giới và các cơ quan khác tiến hành cho thấy tằng tiếp sức cho sự phát triển các hệ thống luật không cần thiết và tuỳ tiện. Nói tóm lại, nó chỉ nuôi sống chính nó, tạo nên tầng lớp này đến tầng lớp khác các quan chức quan liêu đang sẵn sàng hoạt động. Hậu quả của vấn đề này là, một số công ty chỉ giành thời gian vào việc gặp những kẻ quan liêu và các quan chức biến chất để thương lượng về giấy phép và thuế thay vì xúc tiến xây dựng các chiến lược kinh doanh và cải tiến, nâng cao chất lượng sản phẩm.
- Tham nhũng cũng gây ảnh hưởng lớn tới việc thu hút các nguồn vốn đầu tư và viện trợ phát triển từ bên ngoài vào Việt Nam. Thực tế cho thấy rằng ở những nước có mức độ tham nhũng cao thường có nguy cơ bị loại ra khỏi thế giới đang diễn ra hội nhập kinh tế nhanh chóng. Hiện nay điều này càng rõ hơn bao giờ hết. Các thị trường cởi mở không thể hoạt động đằng sau những cánh cửa khép kín. Các nguồn vốn tư nhân lẫn viện trợ phát triển chính thức ngày càng suy xét một cách đúng đắn về việc thực hiện chính sách và phẩm chất các thể chế nhà nước. Các nhà đầu tư hiện nay có quá nhiều lựa chọn. Và họ có khả năng chuyển tiền của mình đến nơi mà sự rủi ro về tham nhũng ít hơn. Khái niệm tồn tại ở các nước tài trợ rằng tham nhũng ở những nước nhận viện trợ sẽ đưa ra các khoản tiền đầu tư của họ vào cái túi không đáy của một số ít người sẽ là một trong những đe doạ lớn đến viện trợ trong tương lai. Rõ ràng là, chỉ có người nghèo phải đứng ra chịu sự thiệt thòi này.
Chương 3
 Một số biện pháp đấu tranh phòng chống
Nhận thức rõ mức độ ngu hiểm cũng như những hậu quả to lớn mà tham nhũng gây ra trong sự phát triển kinh tế của mỗi quốc gia và toàn thế giới, ngày nay, các nước phát triển cũng như đang phát triển ngày càng nhất trí với nhau rằng cuộc chiến chống tham nhũng là một trong những ưu tiên cao nhất trong chương trình nghị sự của cả các cơ quan phát triển lẫn các tổ chức tín dụng quốc tế.
1. Hoạt động chống tham nhũng ở một số nước
1.1. Châu Phi
Đây bị coi là châu lục đói nghèo và chậm phát triển nhất thế giới, nhưng ngày nay, trước xu thế phát triển và hội nhập toàn cầu các quốc gia châu Phi đã có những bước đi tích cực để phát triển mọi mặt chính trị - kinh tế - văn hoá - xã hội. Trong đó vấn đề chống tham nhũng được đặt ra là một trong những vấn đề cần giải quyết trước tiên, nhiều quốc gia đang tấn công vào những gốc rễ cơ bản của tham nhũng. Những cuộc hội thảo chống tham nhũng lớn đã được tổ chức tại Ethiopia, Mozambique, Ghana. Các cuộc hội thảo này đã tạo diễn đàn cho các nhà lãnh đạo châu Phi phát triển những chiến lược sáng tạo để chống tham nhũng, trao đổi thông tin với các nước khác trên thế giới và thông báo cho cộng đồng quốc tế về những bước đi mà họ cần tiến hành để giảm tham nhũng. Song song với những sáng kiến toàn châu Phi này, một vài nước châu Phi riêng lẻ đã chuyển từ những lời lẽ hoa mỹ sang bài trù tham nhũng thực sự trong hành động. Tại Botrwana, Ban Giám đốc về tham nhũng và tội phạm kinh tế là một mẫu hình cho các thiết chế chống tham nhũng, với hơn 4200 trường hợp tham nhũng được giải quyết. Kể từ năm 1994, tại Uganda, Hiến pháp đã thiết lập một Văn phòng Tổng thanh tra, có quyền lực rộng lớn và cụ thể giải quyết tham nhũng và có nhiệm vụ trình báo cáo định kỳ lên quốc hội.
1.2. Mỹ
Mặc dù là quốc gia có nền kinh tế phát triển hùng mạnh nhất nhưng "Chống tham nhũng" luôn là một ưu tiên trong chương trình phát triển của nước Mỹ. Cơ quan chủ chốt của Chính phủ trong nỗ lực này là Tổ chức phát triển quốc tế của Mỹ (USIAD) đã tiến hành một số hoạt động chính sau:
- Nâng cao nhận thức về cái giá phải trả cho tham nhũng. Những nỗ lực nâng cao nhận thức về giá của tham nhũng và huy động ý chí chính trị để chống lại nó là những thành tố trung tâm trong chương trình hoạt động của USIAD. USIAD ủng hộ những nỗ lực nhằm công khai hoá thủ tục và quyền lợi, cổ vũ cho các tổ chức phi chính phủ chống tham nhũng, thúc đẩy hoạt động giám sát của công dân, hỗ trợ đào tạo nghề điều tra báo chí, thúc đẩy nỗ lực tư nhân chống tham nhũng.
- Thúc đẩy khả năng điều hành tốt, USIAD làm việc để thúc đẩy tính minh bạch và giám sát chính phủ thông qua các hoạt động như hệ thống quản lý tài chính liên kết và đào tạo, trợ giúp kỹ thuật cho các tổ chức kiểm toán và các cơ quan chống tham nhũng.
- Tăng cường ngành Tư pháp: Các chương trình của USIAD hỗ trợ soạn thảo những bộ luật mới về hình sự và chống tham nhũng, đào tạo các công tố viên và chánh án, hoàn thiện cơ chế hành chính của Toà án để ngăn chặn can thiệp vào hồ sơ và giảm chậm trễ trong việc đem ra xét xử các vụ án.
- Giảm bớt kiểm soát của Chính phủ đối với kinh tế.
2. Kiến nghị một số biện pháp chống tham nhũng ở Việt Nam 
Đảng ta đã đề ra nhiều chủ trương, biện pháp chống tham nhũng trong các nghị quyết, chỉ thị, Nhà nước ta đã ban hành Pháp lệnh chống tham nhũng và có nhiều biện pháp chống tham nhũng nhưng vấn nạn này không giảm mà lại có chiều hướng tăng hơn trước. Đã đến lúc cần phải có những biện pháp mới và quyết liệt hơn chống tham nhũng, cần có những biện pháp chống tham nhũng từ gốc, những biện pháp tổng hợp vừa phòng vừa chống, những biện pháp quyết liệt được thực hiện kiên trì và liên tục:
- Kê khai tài sản: cần có bản kê khai đầy đủ, tỷ mỉ và công khai trước tập thể, trước dân. Việc tăng giảm tài sản phải được công khai để dân giám sát. Điều quan trọng là những tài sản kê khai phải được đăng ký ở cơ quan Nhà nước có chức năng.
- Sửa và bổ xung Pháp lệnh chống tham nhũng, và tiến tới nâng lên thành Luật chống tham nhũng.
- Công khai hoá dự án, chi tiêu để dân biết, kiểm tra, giám sát.
- Phải có những biện pháp khuyến khích và bảo vệ người tố giác tham nhũng.
- Việc xử lý hành vi tham nhũng phải kịp thời, kiên quyết và nghiêm minh.
- Thành lập một Uỷ ban quốc gia chống tham nhũng có đủ quyền hành, chỉ đạo tập trung, nhanh chóng, kịp thời và kiên quyết chống tham nhũng thì mới hiệu quả.
- Tăng cường vai trò của báo chí, các phương tiện thông tin đại chúng trong việc đấu tranh chống tham nhũng.
Chống tham nhũng là một cuộc chiến cam go và lâu dài, nó đòi hỏi sự nỗ lực của mọi thành viên trong xã hội. Trong bối cảnh kinh tế thế giới hiện nay chúng ta có nhiều thời cơ phát triển mới nhưng cũng có không ít những khó khăn, thách thức phải vượt qua, trong đó có tham nhũng. Tuỳ theo từng thời điểm, hoàn cảnh cụ thể chúng ta phải tìm ra được những biện pháp tối ưu nhất để phòng chống tham nhũng. Có như vậy Việt Nam mới có thể có được những bước đột phá lớn trong phát triển kinh tế.
Kết luận
Bước vào thế kỷ 21, Việt Nam đang đứng trước những thời cơ và vận hội mới. Đảng và Nhà nước ta tiếp tục lãnh đạo nhân dân xây dựng một đất nước Việt Nam hoà bình và giàu mạnh. Tuy nhiên trên con đường ấy vẫn còn không ít những cản trở, một trong những nguy cơ đang tồn tại mà chúng ta buộc phải đối mặt là vấn đề tội phạm tham nhũng. Hành vi phạm tội tham nhũng không chỉ gây thiệt hại đến tài sản của Nhà nước mà còn xâm phạm đến các hoạt động đúng đắn của các cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Bên cạnh đó, nó còn có tác động tiêu cực đối với các giải pháp kinh tế xã hội của Đảng và Nhà nước. Đồng thời nó còn là yếu tố kìm hãm, ngăn cản sự phát triển kinh tế - chính trị của đất nước, đe doạ đến sự ổn định vững vàng của chế độ chính quyền cũng như độc lập an ninh của Tổ quốc.
Nhận thức được những hậu quả của tội phạm tham nhũng gây ra chúng ta cần phải có những biện pháp hữu hiệu nhằm đấu tranh phòng chống vấn nạn này, làm trong sạch bộ máy chính quyền, lấy lại niềm tin trong nhân dân và một môi trường phát triển lành mạnh cho kinh tế Việt Nam.
Tài liệu tham khảo
1. Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam (phần chung) - TS. KH Lê Cảm (chủ biên) - NXB ĐHQG.
2. Bộ luật Hình sự nước CHXHCN Việt Nam 1999 - NXB CTQG
3. Tạp chí Pháp lý (số 11/2004 - số 1 và 2/2005)
4. Tạp chí điện tử Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ (tập 3 - số 5)
5. Đỗ Ngọc Quang "Tìm hiểu trách nhiệm hình sự đối với các tội phạm về tham nhũng trong Luật Hình sự Việt Nam" - NXB Công an nhân dân Hà Nội 1997.