Tiểu luận Vận dụng lý luận hình thái kinh tế, xã hội để chứng minh tính tất yếu sự lựa chọn con đường Xã hội chủ nghĩa của Việt Nam

 1 
PH ẦN A: LỜI MỞ 
ĐẦU 
I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI: 
 Lý luận, hình thái kinh tế - xã hội là lý luận cơ bản của chủ nghĩa duy 
vật lịch sử do C. Mác xây dựng lên. Nó có vị trí quan trọng trong triết học 
Mác. Lý luận đó đã được thừa nhận Lý luận khoa học và là phương pháp luận 
cơ bản trong việc nghiên cứu lĩnh vực xã hội. Nhờ có lý luận hình thái kinh tế 
- xã hội, lần đầu tiên trong lịch sử loài người, Mác đã chỉ rõ nguồn gốc, động 
lực bên trong, nội tại của sự phát triển xã hội, chỉ rõ được bản chất của từng 
chế độ xã hội. Lý luận đó giúp chúng ta nghiên cứu một cách đứng đắn và 
khoa học sự vận hành của xã hội trong giai đoạn phát triển nhất định cũng 
như tiến trình vận động lịch sử nối chung của xã hội loài người 
 Song, ngày nay. Đứng trước sự sụp đổ của các nước xã hội chủ nghĩa 
Đông Âu, lý luận đó đang được phê phán từ nhiều phía . Sự phê phán đó 
không phải từ phía kẻ thù của chủ nghĩa Mác mà còn cả một số người đã từng 
đi theo chủ nghĩa Mác. Họ cho rằng lý luận, hình thái kinh tế - xã hội của chủ 
nghĩa Mác đã lỗi thời trong thời đại ngày nay. Phải thay thế nó bằng một lý 
luận khác, chẳng hạn như lý luận về các nền văn minh. Chính vì vậy làm rõ 
thực chất lý luận hình thái kinh tế - xã hội, giá trị khoa học và tính thời đại 
của nó đang là một đòi hỏi cấp thiết . 
 Về thực tiễn, Việt Nam đang tiến hành công cuộc xây dựng đất nước 
theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Công cuộc đó đang đặt ra hàng loạt vấn đề 
đòi hỏi các nhà khoa học trên các lĩnh vực khác nhau phải tập chung nghiên 
cứu giải quyết. Trên cơ sở làm rõ giá trị khoa học của lý luận hình thái kinh tế 
- xã hội , việc vận dụng lý luận đóvào điều kiện Việt Nam; vạch ra những mối 
liên hệ hợp quy luật và đề ra các giải pháp nhằm đảm bảo thực hiện thắng lợi 
công cuộc xây dựng đất nước Việt Nam thành một nước giàu, mạnh, xã hội 
công bằng văn minh cũng là một nhiệm vụ thực tiễn đang đặt ra. 
 Chính vì những lý do trên việc nghiên cứu đề tài: “Vận dụng lý luận 
hình thái kinh tế - xã hội để chứng minh tính tất yếu sự lựa chọn con 
đường xã hội chủ :nghĩa của Việt Nam 
 2 
II. KẾT CẤU CỦA TIỂU LUẬN 
CHƯƠNG I : NỘI DUNG CỦA LÝ LUẬN HÌNH THÁI 
KINH TẾ - XÃ HỘI 
1.1. Quan niệm duy vật về lịch sử và học thuyết hình thái kinh tế - xã hội. 
1.2. Các yếu tố cơ bản cấu thành một hình thái kinh tế xã hội. 
1.3. Sự phát triển của hình thái kinh tế xã hội là một quá trình lịch sử tự 
nhiên. 
1.4. Quan điểm của C. Mác, Ănghen và V.I .Lênin về con đường đi lên chủ 
nghĩa xã hội bỏ qua chế độ TBCN 
CHƯƠNG II: VẬN DỤNG LÝ LUẬN HÌNH THÁI KINH TẾ-XÃ 
HỘI 
VÀO ĐIỀU KIỆN VIỆT NAM HIỆN NAY. 
2.1/ Thực tiễn cách mạng Việt Nam 
2.2/ Quan điểm của C.Mác, Ph Anghen và V.I. Lênin về con đường đi lên 
CNXH bỏ qua chế độ TBCN 
2.3. tính tất yếu của con đường định hướng XHCN 2.2/ Quan điểm của C.
Mác, Ph Anghen và V.I. Lênin về con đường đi lên CNXH bỏ qua chế độ 
TBCN. 
2.4/.Thực tiễn về cách mạng việt nam. 
 3 
PHẦN B : NỘI DUNG 
CHƯƠNG I : NỘI DUNG CỦA LÝ LUẬN HÌNH THÁI 
KINH TẾ - XÃ HỘI 
1.1. QUAN NIỆM DUY VẬT VỀ LỊCH SỬ VÀ HỌC THUYẾT HÌNH 
THÁI KINH TẾ - XÃ HỘI. 
 Trước khi có chủ nghĩa Mác, chủ nghĩa duy tâm đã giữ vị trí thống trị 
trong việc giải thích lịch sử. Không những các nhà triết học duy tâm mà ngay 
cả những nhà tư tưởng tiên tiến trước Mác cũng đứng trên lập trường duy tâm 
để giải thích các hiện tượng lịch sử xã hội. 
 Người ta xuất phát từ một sự thật là trong giới tự nhiên, thì lực lượng tự 
nhiên hoạt động tự động, không có ý thức; còn trong xã hội, nhân tế hoạt 
động là con người có lý tính, có ý thức và ý trí. Căn cứ vào sự thật ấy người ta 
đi đến kết luận sai lầm rằng: Trong giới tự nhiên, thì tính quy luật, tính tất 
nhiên thống trị. Sự thay đổi của ngày đêm, sự thay đổi của bốn mùa, sự biến 
hóa của khí hậu và những hiện tượng không phụ thuộc vào ý và chí và ý thức 
của người ta, còn những sự kiện lịch sử thì do hoạt động tự giác và ý chí của 
người ta, trước hết là của những nhân vật lịch sử, những lãnh tụ, anh hùng 
quyết định ; ý chí của người ta có thể thay đổi tiến trình lịch sử. 
 Chính vì vậy, đáng lẽ phải lấy sự phát triển của các điều kiện vật chất 
của xã hội để giải thích lịch sự, động lực lịch sử, bản chất của con người; giải 
thích tự nhiên xã hội, quân điểm chính trị, chế độ chính trị... người ta lại đi từ 
ý thức con người, từ những tư tưởng lý luận về chính trị, về triết học, pháp 
luật... để giải thích toàn bộ lịch sử xã hội. Nguyên nhân giải thích của sự duy 
tâm về lịch sử chính là ở chỗ các nhà triết học trước kia đã coi ý thức xã hội 
để ra và quyết dịnh tồn tại xã hội. 
 Quan điểm này có những thiếu sót căn bản như sau: Không vạch ra 
được bản chất của các hiện tượng xã hội, nguyên nhân vật chất của những 
hiện tường ấy. 
 Không tìm ra những quy luật phổ biến chi phối sự vận động và phát 
triển của xã hội. 
 Không thấy vai trò quyết định của quân chúng nhân dân trong lịch sử. 
 4 
Khác với các nhà triết học trước đây, khi nghiên cứu xã hội, C.Mác đã 
lấy con người làm xuất phát điểm cho học thuyết của mình . Con người mà 
Mác nghiên cứu không phải con người trừu tượng, con người biệt lập, cố định 
mà là con người hiện thực đang sống và hoạt động, trước hết là hoạt động sản 
xuất, tái sản xuất ra đời sống hiện thực của mình. Đó là con người cụ thể, con 
người của tự nhiên và xã hội. 
Bắt đầu từ việc nghiên cứu con người trong đời sỗng xã hội, ông nhận 
thấy “... con người cần phải ăn, uống, ở và mặc, trước khi có thể lo đến việc 
làm chính trị, khoa học, nghệ thuật, tôn giáo...” (2) 
Muốn vậy con người phải sản xuất ra của cải vật chất thoả mãn nhu cầu 
của chính mình. Sản xuất vật chất là một điều kiện cơ bản của mọi xã hội, là 
hành động lịch sử mà hiện nay cũng như hàng trăm năm trước đây người ta 
vẫn phải tiến hành từng ngày, từng giờ cốt để duy trì cuộc sống của con người
. Tuy nhiên sản xuất của cải vật chất chí là yếu tố nền tảng của hoạt động sản 
xuất của con người. để tồn tại và phát triển con người không ngừng hoạt động 
để sản xuất, tái sản xuất ra: bản chất con người , các quan hệ xã hội và năng 
lực tinh thần, trí tuệ. Mác chỉ rõ, trên cơ sở vật chất sản xuất vật chất, trên cơ 
sở tồn tại xã hội, con người đã sản sinh ra ý thức như đạo đức, tôn giáo, hệ tư 
tưởng cũng như hình thái ý thức khác. 
Mác và Ăng-ghen đã nghiên cứu bản chất, gốc rễ của vấn đề, đồng thời 
không hạ thấp vai trò của cá nhân trong lịch sử, không xem thường vai trò, tác 
dụng của ý thức, ý trí, động cơ thúc đẩy họ. Nhưng các ông cũng lưu ý rằng 
bản thân ý thức chúng không phải là nhưng nguyên nhân xuất phát , mà là 
những nguyên nhân phát sinh của quá trình lịch sử, bản thân chúng cuối cùng 
cũng cần được giải thích từ những điều kiện vật chất của đời sống. 
Xã hội loài người là một hệ thống phức tạp về bản chất và cấu trúc. Việc 
nghiên cứu vạch ra những quy luật chung nhất của toàn bộ xã hội chỉ có thể 
được thực hiện trên cơ sở một hệ thống những phạm trù cho triết học duy vật 
về lịch sử vạch ra để giải thích xã hội: tình thái kinh tế-xã hội sản xuất vật 
chất và quan hệ sản xuất cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng, giai cấp và 
quan hệ giai cấp, dân tộc và quan hệ dân tộc, cách màng xã hội, nhà nước và 
pháp luật, hình thái ý thức xã hội,văn hoá, cá nhân và xã hội... Như vậy, chủ 
nghĩa duy vật về lịch sử là lý luậnvà phương pháp dễ nhận thức xã hội. Nó 
 5 
vừa cung cấp trí thức, vừa cung cấp phương pháp hoạt động nhằm tìm kiếm 
tri thức mới cho các khoa học xã hội cụ thể. Nó giúp chúng ta xác định đúng 
vị trí của mỗi hiện tượng xã hội, xuất phát từ cách giải quyết đúng đắn vấn đề 
bản của triết học trong lĩnh vực xã hội, thấy được sự tác động biện chứng giữa 
tính quy luật và tính ngẫu nhiên trong lịch sử, giữa nhân tố khách quan nhân 
tố chủ quan , giữa hiện tượng kinh tế và hiện tượng chính trị... Nó đem lại 
quan hệ về sự thống nhất trong toàn bộ tính đa dạng phong phú của đời sống 
xã hội. 
 Việc áp dụng triệt để chủ nghĩa duy vật biện chứng vào việc xem xét 
các hiện tượng xã hội, theo Lê Nin đã khắc phục được những khuyết điểm căn 
bản của các lý luận lịch sử trước đây. Cũng từ đây mọi hiện tượng xã hội, 
cũng như bản thân phát triển của xã hội loài người được nghiên cứu trên một 
cơ sở lý luận khoa học. 
 Thực chất của quan niệm duy vật lịch sử có thể tốm tắt như sau: 
1. Tồn tại một xã hội quyết định ý thức xã hội, phương thức sản xuất 
vật chất quyết định các quá trình sinh hoạt xã hội, chính trị và tinh thần nói 
chung. 
2. Trong sản xuất con người có những quan hệ nhất định gọi là quan 
hệ sản xuất . Quan hệ sản xuất phải phù hợp với trình độ phát triển của lực 
lượng sản xuất. Các lực lượng sản xuất phát triển đến một mức độ nhất định 
sẽ mâu thuẫn gay gắt với quan hệ sản xuất đã có. Từ chỗ là hình thức phát 
triển lực lượng sản xuất, các ấy lại kìm hãm sự phát triển của chúng khi đó sẽ 
xảy ra cách mạng xã hội thay thế xã hội này bằng một xã hội khác. 
3. Toàn bộ quan hệ sản xuất hợp thành cơ cấu kinh tế của xã hội hay 
cơ sở hạ tầng trên đó xây dựng một kiến trúc thượng tầng khi cơ sở hạ tầng 
thay đổi thì kiến trúc thượng tầng cũng thay đổi ít nhiều nhanh chóng. 
4. Sự phát triển của xã hội là sự thay thế hình thái kinh tế-xã hội thấp 
bằng hình thái kinh tế xã hội cao hơn. 
Trong những kết luận trên cần nhấn mạnh thêm rằng ý thức xã hội, kiến 
trúc thượng tầng thuộc vào 7 xã hội, vào cơ sở hạ tầng song chúng có tính độc 
lập tương đối và có tác động trở lại đối với tồn tại xã hội và cơ sở hạ tầng. 
Trong quan niệm duy vật về lịch sử thì học thuyết về hình thái kinh tế-xã 
hội có một vị trí đặc biệt. 
 6 
Nó chỉ ra con đường phát triển có tính quy luật của xã hội loài người. 
Sự phát triển của xã hội loài người ; là sự thay thế những hình thái kinh tế xã 
hội cao hơn. Sự phát triển ấy không phải diễn ra một cách tuỳ tiện mà diễn 
ra theo các quy luật kháh quan, theo con đường lịch sử tự nhiên. 
1.2. CÁC YẾU TỐ CƠ BẢN CẤU THÀNH MỘT HÌNH THÁI KINH 
TẾ XÃ HỘI. 
Sản xuất vật chất là cơ sở của đời sống xã hội, quyết định sự tồn tại và 
phát triển của xã hội, cho lên xuất phát từ con người hiện thực , trước hết 
phải xuất pháttừ sản xuất để đi tới các mặt khác của xã hội, tìm ra các quy 
luật vận động phát triển khach quan của xã hội. Mác đã phát hiện ra trong 
sản xuất có hai mặt không thể tách rời nhau. Một mặt, là quan hệ giữa người 
với tự nhiên, mặt khác là quan hệ giữa người với người. 
Quan hệ giữa người với tự nhiên đó là lực lượng sản xuất biểu hiện 
quan hệ giữa người với tự nhiên . Trình độ của lực lượng thể hiện trình độ 
chinh phục tự nhiên của loài người. 
Lực lượng sản xuất bao gồm: 
- Người lao động với những kinh nghiệm sản xuất, thói quen lao động, 
biết sử dụng tư liệu sản xuất để tạo ra của cải vật chất. 
* Tư liệu sản xuất do xã hội tạo ra, trước hết là công cụ lao động. 
* Tư liệu sản xuất gồm đối tượng lao động và tư liệu lao động. Trong 
tư liệu lao động có công cụ lao động và những tư liệu lao động khác cần 
thiết cho việc vận chuyển bảo quản sản phẩm... 
* Đối tượng lao động bao gồm bộ phận của giới tự nhiên được đưa vào 
sản xuất. Thí dụ đất canh tác, nguồn nước... Con người không chỉ tìm trong 
giới tự nhiên những đối tượng có sẵn, mà còn sáng tạo ra bản thân đối tượng 
lao động . Sự phát triển của sản xuất có liên quan tới việc đưa những đối 
tượng ngày càng mới hơn vào quá trình sản xuất. 
* Điều đó hoàn toàn có tính quy luật bởi những vật liệu mới mở rộng 
khả năng sản xuất của con người. 
*Tư liệu lao động là vật hay là phức hợp vật thể mà con người đặt giữa 
mình với đối tượng lao động, chúng dẫn chuyền tác động của con người với 
đối tượng lao động. Đối tượng lao động và tư liệu lao động là những yếu tố 
vật chất củat quá trình lao động sản xuất hợp thành tư liệu sản xuất mới. 
 7 
* Trong tư liệu lao động công cụ lao động là hệ thống xương cốt, bắp 
thịt của sản xuất và là tiên chí quan trọng nhất, trong quan hệ xã hội với giới 
tự nhiên . Cùng với sự cải tiến và hoàn thiện công cụ lao động thì kinh 
nghiệm sản xuất của loài người cũng được phát triển và phong phú thêm, 
những nghành sản xuất mới xuất hiện , sự phân công lao động phát triển . 
Trình độ phát triển tư liệu sản xuất mà chủ yếu là công cụ lao động là thước 
đo trình độ chinh phục tự nhiên của loài người , là cơ sở xác định trình độ 
phát triển của lực lượng sản xuất, là tiêu chuẩn để phân biệt sự khác nhau 
giữa các thời đại kinh tế theo Mác.
“Những thời đại kinh tế khác nhau không phải ở chỗ chúng sản xuất 
bằng cách nào”. Đối với mỗi thế hệ, những tư liệu lao động do thế hệ trước 
để lại, trở thành điểm xuất phát của sự phát triển tương lai. Nhưng những tư 
liệu lao động chỉ trở thành lực lượng tích cực cải biến đối tượng lao động khi 
chúng kết hợp với lao động sống. Tư liệu lao động dù có ý nghĩa lớn lao đến 
đâu, nhưng nếu tách khỏi người lao động thì cũng không phát huy được tác 
dụng không thể trở thành lực lựơng sản xuất của xã hội. Con người khônh 
chỉ đơn thuần chịu sự quy dịnh khách quan của điều kiện lịch sử mà nó còn 
là chủ thể tích cực tác dụng cải tạo điêù kiện sống .Họ không chỉ sử dụng 
những công cụ lao động hiện đại có mà còn sáng chế ra những công cụ lao 
động mới. 
Năng suất lao động là thước đo trình độ phát triển của lưc lượng lao 
động sản xuất đồng thời xét cùng nó là nhân tố quan trọng nhất cho sự thắng 
lợi của một trật tự xã hội mới. 
Mặt thứ hai của quá trình sản xuất là mối quan hệ giữa người với người 
gọi là quan hệ sản xuất. 
Quan hệ sản xuất là mối quan hệ cơ bản của một hình thái kinh tế xã 
hội. Mỗi kiểu quan hệ sản xuất tiêu biểu cho sản xuất kinh tế xã hội nhất 
định. 
Quan hệ sản xuất bao gồm những mặt cơ bản sau đây
.
- Quan hệ sở hữu về tư liệu sản xuất. 
- Quan hệ quản lý và phân công lao động. 
- Quan hệ phân phối sản xuất lao động;. 
 8 
Ba mặt nói trên có quan hệ hữu cơ với nhau không tách rời nhau, trong 
đó quan hệ sở hữu về tư liệu sản xuất có ý nghĩa quyết định đối với tất cả 
những quan hệ khác. Bản chất của bát kỳ quan hệ sản xuất nào cũng đều phụ 
thuộc vào vấn đề những tư liệu sản xuất chủ yếu trong xã hội được giải 
quyết như thế nào. 
Mỗi quan hệ sản xuất có một chế độ quản lý sản xuất riêng. Chế độ sở 
hữu về tư liệu sản xuất như thế nào thì chế độ quản lý sản xuất cũng như thế 
ấy. Trong chế độ chiếm hữu tư nhân thì người chiếm hữu tư liệu sản xuất trở 
thành kẻ quản lý sản xuất, con người lao động không có tư liệu sản xuất trở 
thành người bị quản lý. Còn trong chế độ quản lý xã hội thì người lao động 
được đặt vào trong các mối quan hệ sở hữu và quản lý một cách trực tiếp 
đồng thời có cơ chế bảo đảm hiệu quả quyền lực của nhân dân. 
Trên cơ sở nghiên cứu, hai mặt của quá trình sản xuất Mác - Anghen 
đưa ra khái niệm mới là “Phương thức sản xuất”. Theo 2 ông thì “một hình 
thức hoạt động nhất định của những cá nhân ấy, một hình thức nhất định của 
sự biểu hiện đời sống của họ, một phương thức sinh sống nhất định”. 
( C.Mác-Ph.Anghen tuyển tập, tập I . nxb ST. HN ) 
C.Mác đã nêu phát hiện mới về mối quan hệ biện chứng giữa quan hệ 
sản xuất và sự phát triển của lực lượng sản xuất trong quá trình đi lên chủ 
nghĩa xã hội lực lượng sản xuất quyết định “hình thức giao tiếp tới một giai 
đoạn nhất định, trong sự phát triển của chúng, các lực lượng sản xuất giữa 
mâu thuẫn với “hình thức giao tiếp” hiện tại. Mâu thuẫn này được giải quyết 
bằng một cuộc cách mạng xã hội. Về sau “hình thức giao tiếp” mới đến lượt 
nó lại không phù hợp với các lực lượng sản xuất đang phát triểt , lại biến 
thành sản xuất “xiềng xích” trói buộc lượng sản xuất và bằng con đường 
cách mạng xã hội “hình thức giao tiếp” đã lỗi thời, lạc hậu. 
 Lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất hợp thành những quan hệ vật 
chất của xã hội. Ngoài những quan hệ vật chất trong đời sống xãhội con tồn 
tại các quan hệ tinh thần, tư tưởng . Do vậy chúng ta cần phải nghiên cứu 
mối quan hệ vât chất trong đời sống xã hộicòn tồn tại các quan hệ tinh thần, 
tư tưởng .Do vậy chúng ta cần phải nghiên cứu mối quan hệ giữa cơ sở hạ 
tầng và kiến trúc thượng tầng
 9 
Cơ sở hạ tầng là toán bộ những quan hê sản xuất hợp thành cơ cấu kinh 
tế của một hình thái kinh tế xã hội nhất định . 
Cơ sở hạ tầng của một xã hội cụ thể đao gồm những quan hệ sản xuất 
thống trị, quan hệ sản xuất tồn dư của xã hội trước và quan hệ sản xuất là 
mầm mống của xã hội sau. Những đặc trưng do tính chất của cơ sở hạ tầng là 
do quan hệ sản xuốt thống trị quy định. Trong xã hội có giai cấp đối kháng, 
tính chất giai cấp của cơ sở hạ tầng là do kiểu quan hệ sản xuất thống trị quy 
định. Tính chất đối kháng giai cấp và sự xung đột giai cấp bắt nguồn từ ngay 
trong cơ sở hạ tầng. 
Kiến trúc thượng tầng bao gồm: 
Những tư tưởng chính trị , pháp luật, triết học , đạo đức, tôn giáo, nghệ 
thuật. 
Những tổ chức và thiết chế khác (nhà nước, chính đáng, giáo hội, các 
đoàn thể...) 
Như vậy , kiến trúc thượng tầng là toàn bộ những tư tưởng xã hội , 
những thiết chế tương ứng và những quan hệ nội tại của chúng hình thành 
trên một cơ sở hạ tầng nhất định. 
 Các yếu tố kiến trúc thượng tầng tác động qua lại lẫn nhau và đều nảy 
sinh trên cơ sở hạ tầng. Trong đó các tổ chức chính trị, pháp luật có liên hệ 
trực tiếp với cơ sở hạ tầng, còn các yếu tố triết học, nghệ thuật, tôn giáo, chỉ 
có quan hệ gián tiếp với nó. 
Trong xã hội có đối kháng giai cấp, cơ sở hạ tầng tồn tại những quan hệ 
đối kháng thì kiến trúc thượng tầng cũng mang tính chất đối kháng. Phản ánh 
tính chất đối kháng của cơ sở hạ tầng biểu hiện ở sự sung đột và cuộc đấu 
tranh tư tưởng của các giai cấp đối kháng. 
Mối quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng 
biểu hiện: 
Vai trò quyết định của cơ sở hạ tầng đối với kiến trúc thượng tầng thể 
hiện trước hết ở chỗ quan hệ sản xuất nào thống trị thì tạo ra kiến trúc 
thượng tầng tương ứng; giai cấp nào chiếm địa vị thống trị về tinh thần thì 
cũng chiếm địa vị trong đời sống xã hội. Mâu thuẫn trong lĩnh vực kinh tế 
quyết định tính chất mâu thuẫn trong vấn đề tư tưởng. Cuộc sống đấu tranh 
trong lĩnh vực chính trị, tư tưởng là biểu hiện của những mâu thuẫn đối 
 10 
kháng trong lĩnh vực kinh tế, và khiến những biến đổi hạ tầng. Sự biến đổi 
đó diễn ra trong hình thái cũng như di chuyển từ hình thái kinh tế xã hội này 
sang hình thái kinh tế xã hội khác . Trong xã hội có đối kháng giai cấp sự 
biến đổi đó diễn ra theo cuộc đấu tranh giai cấp gay go phức tạp giữa giai 
cấp thống trị và giai cấp bị trị khi cách mạng xã hội bỏ qua xoá bỏ cơ sở hạ 
tầng cũng thay thế băngf cơ sở hạ tầng mới thì thống trị giai cấp thống trị 
xoá bỏ và được thay thế bằng giai cấp thống trị mới, bộ máy nhà nước được 
hình thành thay thế bộ máy nhà nước cũ đồng thời bộ máy nhà nước mới 
được hình thành. Cơ sở hạ tầng cũ mất đi thì kiến trúc thượng tầng của nó 
với tính cách là một chỉnh thể thống trị cũng mất theo Song cũng có những 
nhân tố riêng lẻ của kiến trúc thượng tầng ấy còn tồn tại rất dai dẳng sau 
khi cơ sở kinh tế sinh ra nó đã bị tiêu diệt. Cũng có yếu tố nào đó của kiến 
trúc thượng tầng cũ được giai cấp cầm quyền mới duy trì lại xây dựng kiến 
trúc thượng tầng mới . Như vậy, sự hình thành và phát triển của kiến trúc 
thượng tầng do cơ hạ tầng quyết định, đồng thời nó còn có quan hệ kế thừa 
đối với các yếu tố của kiến trúc thượng tầng của xã hội cũ . Tính quyết định 
của cơ sở hạ tầng đối với kiến trúc thượng tầng diễn ra rất phức tạp trong 
quá trình chuyển từ một hình thái kinh tế xã hội này sang một hình thái kinh 
tế xã hội khác . 
Mặt khác, kiến trúc thượng tầng luôn là lực lượng tác động mạnh mẽ 
trên toàn bộ các mặt của đời sống xã hội, và tác động tích cực lại cơ sở hạ 
tầng sinh ra nó . Điều đó thể hiện ở chức năng xã hội của kiến trúc thượng 
tầng là bảo vệ và duy trì, củng cố và phát triển cơ sở hạ tầng sinh ra nó, đấu 
tranh xoá bỏ cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng cũ. Kiến trúc thượng 
tầng có tác dụng to lớn đối với cơ sở hạ tầng khi nó tác động cùng chiều với 
quy luật vận động của cơ sở hạ tầng, trái lại khi nó tác động ngược lại với 
quy luật kinh tế khách quan nó sẽ cản trở sự phát triển của cơ sở hạ tàng. 
Những tác dụng kìm hãm sự phát triển của kinh tế tiến bộ xã hội của nó chỉ 
tạm thời, sớm muộn sẽ bị cách mạng khuất phục. Quá nhấn mạnh hoặc thổi 
phồng vai trò của kiến trúc thượng tầng hoặc phủ nhận tất yếu của kinh tế xã 
hội, sẽ không tránh khỏi ra vào của chủ nghĩa duy tâm khách quan, và không 
thể nhận thức đúng đắn sự phát triển của lịch sử. 
 11 
Tóm lại, khi xem xét xã hội với tư cách là một chỉnh thể toàn vẹn có 
cấu trúc phức tạp C.Mác & Ph.Anghen đề cập đến 3 yếu tố cơ bản nhất của 
nó là lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất và kiến trúc thượng tầng mỗt mặt 
đó có vai trò nhất định và tác động đến mặt khác tạo lên sự vận động của cơ 
thể xã hội. Mối quan hệ giữa các nhân tố trên đây được phản ánh vào khái 
niệm học thuyết hình thái kinh tế xã hội của chủ nghĩa duy vật lịch sử. 
Hình thái kinh tế xã hội là một phạm trù của chủ nghĩa duy vật lịch sử 
dùng để chỉ xã hội ở từng giai đoạn phát triển lịch sử nhất định, với những 
quan hệ sản xuất của nó thích ứng với lực lượng sản xuất ở trình độ nhất 
định và với một kiến trúc thượng tầng được xây dựng trên những quan hệ 
sản xuất đó . 
Lý luận hình thái kinh tế xã hội của chủ nghĩa duy vật, lịch sử chỉ rõ kết 
cấu cơ bản và phổ biến của xã hội bao gồm lực lượng sản xuất, quan hệ sản 
xuất và kiến trúc thượng tầng, chỉ rõ cơ thể vận động xã hội chính là sự hoạt 
động của quy luật về sự phù hợp của các quan hệ sản xuất với tính chất còn 
trình độ của lực lượng sản xuất, quy luật cơ sở hạ tầng quyết định kiến trúc 
thượng tầng, và các quy luật khác. Chính do sự tác động của các quy luật 
khách quan đó mà nguồn gốc sâu xa là sự phát triển của lực lượng sản xuất 
làm cho hình thái kinh tế xã dược thay thế bằng hình thế kinh tế xã hội cao
hơn. Sự thế nhận từ thấp đến cao của hình thái kinhtế xã hội cao hơn diễn ra 
như một quá trình tự nhiên.. 
1.3. SỰ PHÁT TRIỂN CỦA HÌNH THÁI KINH TẾ XÃ HỘI LÀ 
MỘT QUÁ TRÌNH LỊCH SỬ TỰ NHIÊN. 
Mác viết “ tôi coi sự phát triển của hình thái kinh tế xã hội là một quá 
trình lịch sử tự nhiên ”. sau này Lê-nin cũng khẳng định quan điểm trên đây 
của Mac khi viết: 
“Chỉ có những quan điểm xã hội và những quan hệ sản xuất và đem quy
những quan hệ sản xuất vào trình độ của những lưc lượng sản xuất thì người 
ta mới có được cơ sở vững chắc để quan niệm sự phát triển của những hình 
thái kinh tế xã hội là một quá trình lịch sử tự nhiên . 
Quá trình lịch sử tự nhiên có nguồn gốc sâu xa ở sự phát triển của lực 
lượng sản xuất. Những lực lượng sản xuất có được bằng tạo ra năng lực thực 
tiễn của con người song không phải con người làm theo ý muốn chủ quan 
 12 
mà dựa trên những lực sản xuất đã đạt do thế hệ trước tạo ra. Chính tính chất 
trình độ sản xuất đã quy định một cách khách quan hình thức của quan hệ 
sản xuất quyết định quá trình vận động và phát triển của hình thái kinh tế xã 
hội như một quá trình lịch sử tự nhiên. 
Trong các quy luật khách quan chi phối sự hoạt động , phát triển của 
hình thái kinh tế xã hội theo quy luật về sự phù hợp của quan hệ sản xuất với 
tính chất và trình độ phát triển của lực lượng sản xuất là quan trọng nhất, có 
vai trò quyết định nhất . Một mặt của phương thức sản xuất lực lượng sản 
xuất là yếu tố đảm bảo tính kế thừa trong sự phát triể tiến lên của xã hội, quy 
định phương hướng sản xuất từ thấp đến cao. Mặt thứ hai của phương thức 
sản xuất - quan hệ sản xuất biểu hiện tính gián đoạn trong sản xuất phát triển 
của lịch sử. Những quan hệ sản xuất lỗi thời được xoá bỏ và thay thế bằng 
những kiểu quan hệ sản xuất mới cao hơn và hình thái kinh tế xã hội mới cao
hơn ra đời. Như vậy, sự xuất hiện, phát triển của hình thái kinh tế xã hội, sự 
chuyển biến từ hình thái này sang hình thái khác cao hơn được giải thích 
trước hết bằng sự tác động của quy luật trên. Đó là khuynh hướng tự tìm 
đường cho mình phát triển và thay thế của các hình thái kinh tế xã hội. 
1.4 . QUAN ĐIỂM CỦA C. MÁC, ĂNGHEN VÀ V.I .LÊNIN VỀ 
CON ĐƯỜNG ĐI LÊN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI BỎ QUA CHẾ ĐỘ 
TBCN 
a. Quanđiểm của C.Mác và Ănghen về sự bỏ qua trong lời tựaviết 
cho bản tuyên ngôn của đảng cộng sản C.Mác và Ănghen nhấn mạnh 
‘Bây giờ thử hỏi công xã nông thôn Nga, cái hình thức đã bị phân giải 
ấy của chế độ công hữu xung đột nguyên thuỷ, có thể chuyển thẩng lên chức 
cao, cộng sản chủ nghĩa về sở hữu ruộng đất hay không hay là trước hết .nó 
phải trải qua quá trình tan vỡ như no đã trải qua trong tiến trình phát triển lịch 
sử của phương tây”. 
Ngày nay, lời giải đáp duy nhất cho câu hỏi ấy là thế này ; nếu cách 
mạng Nga báo hiệu cuộc cách mạng vô sản ở phương tây và nếu 2 cuộc cách 
mạng bổ xung cho nhau thì thế không ruộng đất của Nga hiện nay nếu có thể 
là khởi điểm của sự tiến truyển cộng sản chủ nghĩa 
Trong tác phẩm ‘Bàn về vấn đề ở Nga” Ph.Ang Ghen viết “ Nhưng một 
điều tất yếu để làm một điều đó nay vẫn còn là Tư bản Chủ nghĩa. Chỉ khi nào 
 13 
nền kinh tế Tư bản chủ nghĩa bị đánh bại ở quê hương của nó và ở các phát 
đạt , chỉ khi nào nước lạc hậu qua tấm gương ấy mà biết được rằng “Việc 
được tiến hành như thế nào” những lực lượng sản xuất công nghiệp hiện đại 
với tư cách sở hữu công cộng đã được sử dụng như thế nào để phục vụ toàn 
thể xã hội, thì những nước lạc hậu ấy mới có thể bước vào con đường phát 
triển rút ngắn như vậy. Như thế thắng lợi của các nước ấy sẽ được đảm bảo”. 
( Các Mác - Ph. Anghen. Tuyển tập . T1.) 
Như vậy theo Ph. Anghen những nước lạc hậu, tiến tư bản chủ nghĩa 
chứ không riêng gì nước Nga, đều có thể đi lên Chủ nghĩa xã hội bằng con 
đường phát triển bỏ qua những điều kiện kiện quyết nhất định. Trong đó có 
điều kiện là cách mạng vô sản đã thành công ở tây âu. 
Điều kiện thứ 2 . Các nước tiến tư bản như chủ nghĩa nhân dân lao động 
dưới sự lãnh đạo cuả đảng cộng sản đã làm cách mạng dành được chính 
quyền từ giai cấp thống trị . 
Điều kiện kiện thứ 3 :Các nước đó phải được sự giúp đỡ của các nước 
phương tây đã hoàn thành cách mạng vô sản. 
Trong các điều kiện nêu trên thì điều kiện toàn là quan trọng nhất 
b. Quan điểm của V.I Lê nin về phát triển bỏ qua. Theo LêNin có 2 
hình thức quá độ gián tiếp . Lê nin cho rằng những những nước mới phát 
truyển thì có thể đi lên chủ nghĩa xã hội bằng quá độ trực tiếp . 
Ngược lại, những nước lạc hậu có thể đi lên chủ nghĩa xã hội bằng quá 
độ gián tiếp . 
Thực chất của hình thức quá độ gián tiếp là sự thay đổi quan điểm của 
Lênin về cách đi lên của chủ nghĩa xã hội của những nước tiến tư bản chủ 
nghĩa . Nếu ở giai đoạn đầu ông quan niệm bước chuyển lên chủ nghĩa xã hội 
là trực tiếp, và tất nhiên là nhanh chóng, thì giờ đây ông cho rằng việc chuyển 
như vậy phải được thực hiện qua nhiều khâu trung gian , qua bước chuyển 
gián tiếp và đương nhiên là rất phức tạp và lâu dài. 
Ông cũng nêu lên những điều kiện những nước lạc hậu về kinh tế còn 
tồn tại các quan hệ tiền tư bản chủ nghĩa quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội: 
Phương thức sản xuất của xã hội để tỏ ra rõ thôi về mặt lịch sử. 
Đội tiền phong chính trị của giai cấp công nhân có đủ quyết tâm cùng 
toàn dân giành chính quyền. 
 14 
Có sự giúp đỡ của giai cấp công nhân đã giành được chính quyền ở 
nước tư bản phát triển hơn. 
 15 
CHƯƠNG II: VẬN DỤNG LÝ LUẬN HÌNH THÁI KINH TẾ-XÃ HỘI 
VÀO ĐIỀU KIỆN VIỆT NAM HIỆN NAY 
2.1/ THỰC TIỄN CÁCH MẠNG VIỆT NAM 
Sau khi đất nước thống nhất, cả nước đã quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội, 
trong quá trình thực hiện công cuộc xây đựng chủ nghĩa xã hội. Đảng ta luôn 
vận lý luận của chủ nghĩa mác Lênin, trongđó có lý luận hình thái kinh tế - 
xã hội vào việc đề các chủ trương phát truyển đất nước , tuy nhiên do chủ 
quan duy ý trí còn có quan niệm ấu trĩ về chủ nghĩa xã hội 
 Lực lượng sản xuất yếu tố đảm bảo tinh tế thừa trong sự phát truyển 
tiến lên của xã hội, quy định khuynh hướng phát truyển từ thấp đến cao. Mặt 
thứ hai của phương thức sản xuất- quan hệ sản xuất biểu hiện tính gián đoạn 
trong sản xuất tuyến lịch sử. Những quan hệ sản xuất lỗi thời được xoá bỏ và 
thay thế bằng những kiểu quan hệ sản xuất mới cao hơn và hình thái kinh tế 
xã hội mới cao hơn ra đời. Như vậy, sự xuất hiện, phát triển của hình thái 
kinh tếxã hội ,sự chuyển biến từ hình thái này sang hình thái khác cao hơn 
được giải thích trước hết bằng sự tác động của qui luật trên. Đó là khuynh 
hướng tự tìm đường cho mình phát triển và thay thế của các hình thái kinh tế 
- xã hội. 
2.2/ QUAN ĐIỂM CỦA C.MÁC, PH ANGHEN VÀ V.I. LÊNIN 
VỀ CON ĐƯỜNG ĐI LÊN CNXH BỎ QUA CHẾ ĐỘ TBCN. 
a. Quan điểm của C.Mác và Anghen về sự phát triển bỏ qua. 
Trong lời 
tựa viết cho bản “tuyên ngôn của đảng cộng sản” Mác và 
Anghen nhấn mạnh: 
 “Bây giờ thử hỏi công xã nông thôn Nga, các hình thức đã bị phân 
giải ấy của chế độ công hữu ruộng đât nguyên thuỷ, có thể chuyển thẳng lên 
hình thức cao, cộng sản chủ nghĩa về sở hữu ruộng đất hay không , hay là 
trước hết, nó phải trải qua quá trình tan rã như nó đã trải qua trong tiến trình 
phát triển lịch sử của phương tây. 
Ngày nay, lời giải đáp duy nhất cho câu hỏi ấy là thế này : Nếu cách 
mạng Nga báo hiệu cuộc cách mạng vô sản ở phương tây và néu 2 cuộc cách 
mạng ấy bổ sung cho nhau thì chế độ ruộng đất của Nga hiện nay sẽ có thể 
 16 
khởi điểm của sự phát truyển cộng sản chủ nghĩa. Trong tác phẩm “bàn về 
xã hội ở Nga” Ph Ăghen viết “Nhưng một điều kiện tất yếu để làm được 
việc đó là tấm gương và ủng hộ tích cực của phương tây cho tới nay vẫn còn 
là tư bản chủ nghiã. Chỉ khi nào kinh tế cơ đản chủ nghĩa bị đánh bại ở quê 
hương của nó và ở những nước phát đạt, chỉ khi nào những nước lạc hậu qua 
tấm gương ấy mà biết được rằng “Việc đó được tiến hành như thế nào”
Những lực lượng sản xuất công ngiệp hiện đại với tư cách là sở hữu công 
cộng đã được sử dụng như thế nào để phục vụ toàn thể xã hội, thì những 
nước lạc hậu ấy mới có thể bước vào con đường phát triển rút ngắn như vậy. 
Như thế thắng lợi của các nước ấy sẽ được đảm bảo”. 
 (Các Mác- PH. Anghen Tuyển tập. T 1.) 
Như vậy theo PH. Anghen những nước lạc hậu, các nước tiền tư bản 
chủ nghĩa chứ không riêng gì nước Nga, đều có thể đi lên chủ nghĩa xã hộị 
bằng những con đường phát triển bỏ qua những điều kiện trên kiên quyết 
nhất định. Trong đó có điều kiện là cách mạng vô sản đã thành công ở Tây 
Âu. Điều kiện thứ 2: Các nước trên tư bản chủ nghĩa nhân dân lao động dưới 
sự lãnh đạo của Đảng cộng sản đã làm theo cách mạng giành được chính 
quyền từ tay giai cấp thống trị. 
Điều kiện thứ ba: Các nước đó phải được sự giú đỡ của các nước 
Phương Tây đã hoàn thành cách mạng vô sản. 
Trong các điều kiện nêu trên thì điều kiện đầu là quan trọng nhất. 
b/ Quan điểm của V.I. Lê-nin về phát triển bỏ qua. Theo Lê-nin có 
2 hình thức quá độ; quá độ trực tiếp và quá độ gián tiếp. Lê-nin cho rằng 
những nước mà chủ nghĩa tư bản đã phát triển thì có thể đi lên chủ nghĩa xã 
hội. Bằng quá độ trực tiếp . 
Ngược lại, những nước lạc hậu có thể đi lên chủ nghĩa xã hội bằng 
quá độ gián tiếp . 
 Thực chất của hình thức quá độ gián tiếp này là quan điểm của LêNin 
về cách đi lên chủ nghĩa xã hội của các nước tiến tư bản chủ nghĩa . Nếu ở 
giai đoạn ông quan niệm chuyển lên chủ nghĩa xã hội là trực tiếp , và tất 
nhiên là nhanh chóng, thì thực hiện qua nhiều khoản trung gian ,qua bước 
 17 
chuyển gián tiếp và đương nhiên là rất phức tạp và lâu dài. Ông cũng nêu lên 
những điều kiện và những nước lạc hậu về kinh tế còn tồn tại các quan hệ 
tiền tư bản chủ nghĩa quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội: 
Phương thức sản xuất của xã hội đã lỗi thời về mặt lịch sử đội tiên 
phong chính trị của giai cấp công nhân có đủ quyết tâm cùng toàn dân giành 
chính quyền. 
- Có sự giúp đỡ của giai cấp công nhân đã giành được chính quyền ở 
nước tư bản phát triển hơn. 
2.3. TÍNH TẤT YẾU CỦA CON ĐƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG XHCN 2.2/ 
QUAN ĐIỂM CỦA C.MÁC, PH ANGHEN VÀ V.I. LÊNIN VỀ CON 
ĐƯỜNG ĐI LÊN CNXH BỎ QUA CHẾ ĐỘ TBCN. 
Nước ta là nước lạc hậu về kinh tế lại bị đế quốc thực dân thống trị một 
thời gian dài cơ sở vật chất kỹ thuật còn nghèo và lạc hậu . 
Đảng ta khẳng định sau khi Việt Nam tiến hành công cuộc cách màng 
xã hội chủ nghĩa , xây dựng chủ nghĩa xã hội từ một nước tiến từ bản chủ 
nghĩa bỏ qua chủ nghĩa tư bản sự lựa chọn trên 2 căn cứ sau đây. 
Một là, chỉ có CNXH mới giải phóng được nhân dân lao động thoát 
khỏi áp bức, bóc lột bất công đem lại cuộc sống ấm lo hạnh phúc cho nhân 
dân 
Hai là, thắng lợi của cuộc cách mạng thắng lợi Nga năm 1971 đã mở ra 
một thời đại mới, tạo khả năng thực hiện cho các dân tộc lạc hậu tiến lên con 
đường CNXH. 
Sự lựa chọn ấy không mâu thuẫn với quá trình phát triển lịch sử tợ 
nhiên của XHCN, không mâu thuẫn với hình thái kinh tế xã hội củ chủ nghĩa 
Mác Lê-nin. Trong điều kiện cụ thể sự lựa chọn ấy chính là sự lựa chọn con 
đường rút ngắn bỏ qua chế độ TBCN. 
Con đường CNXH cho phép chúng ta có thể phát triển nhanh lực lượng 
sản xuất theo hướng ngày càng hiện đại, giải quyết có hiệu quả các vấn đề xã 
hội phát triển xã hội theo chiều hướng tiến bộ vừa có thể tránh cho xã hội và 
nhân dân lao động phải trả giá cho các vấn đề của xã hội tư bản mà trước hết 
là chế độ người bóc lột người, là quan hệ bất bình đẳng người với người. 
2.4/.THỰC TIỄN VỀ CÁCH MẠNG VIỆT NAM. 
 18 
Sau khi thống nhất đất nước, cả nước đã quá độ đi lên CNXH, đảng ta 
luôn vận dụng lý luận của chủ nghĩa M.Lênin trong đó có lý luận hình thái 
kinh tế xã hội vào việc đề ra các chủ trương phát triển đất nước, tuy nhiên do 
chủ quan duy ý trí còn có quan niệm ẫu trí về CNXH và lo lắng có ngay 
CNXH lên chúng ta mắc phải một số quyết điểm nghiêm trọng cả về lý luận 
và thực tiễn. 
Một là, từ chỗ khẳng định việt nam quá độ thẳng lên CNXH bỏ qua giai 
đoạn phát triển TBCN, chúng ta đã có một nhận thức hết sai làm là bỏ qua 
tất các những gì thuộc về CNTB, không tiếp thu những yếu tố hợp lý, tích 
cực của nó vào sự phát triển, vô hình chúng ta đã từ bỏ những thành tựu của 
nhân loại đạt được làm cho chúng ta không tận dụng được các khâu trung 
gian các bước quá độ cần thiết để vững chăc chế độ xã hội với trên cơ sở tiếp 
thu kế thừa có chọn lọc những tinh hoa do nhân loại đã tạo ra. 
Hai là, nhận thức nhân gian về CNXH trong quá trình xây dựng CNXH, 
do chúng ta nhận thức chưa đầy đủ và hết sưc gian nan về CNXH, và do tư 
tưởng nôn nóng muốn có ngay CNXH trong thời gian gắn cho lên dẫn đến 
thưc hiện xây dựng CNXH chẳng những chúng ta không đạt được mục tiêu 
đề ra mà còn phá hoại nghiêm trọng sản xuất và làm nảy sinh nhiều tiêu cực 
về xã hội. 
Ở nước ta, bệnh chủ quan duy ý trí đã từng thể hiện ở chỗ đánh giá tình 
hình thiếu khách quan, say sưa với thắng lợi, không thấy hết khó khăn, phức 
tạp, vạch ra các mục tiêu khá cao, coi thường việc khuyến khích lợi ích thực 
chất, cường điệu động lực tinh thần, muốn bỏ qua giai đoan tất yếu để tiến 
nhanh, không tôn trọng các quy luật khách quan. 
Sự hình thành và phát triển của XH XHCN cũng như chủ nghĩa xã hội, 
là một quá trình lịch sử tự nhiên, tuân theo các quy luột khách quan. Vì vậy, 
lếu con người muốn thay đổi xã hội theo ý muốn chủ quan hay muốn dùng 
mệnh lệnh để xoá bỏ các giai đoạn phát triển tự nhiên của nó thì không tránh 
khỏi “sự trớ trêu”. 
Đứng trước thực tế, khủng hoảng kinh tế xã hội nảy sinh và ngày trở 
nên trầm trọng, Đảng cộng sản Việt Nam đề ra đổi mới đất nước đại hội đại 
biểu toàn quốc lần thứ VI. 
 19 
Để thực hiện thắnglợi công cuộc CNXH ở nước ta, chúng ta phải nỗ lực 
hơn nữa trong việc nhận thức và sử dụng quy luật khách quan của sự phát 
triển xã hội, trong đó về hình thái xã hội 
 20 
PH ẦN C : KẾT 
LUẬN 
Lý luận hình thành kinh tế xã hội là một trong những thành tựu khoa 
học mà C. Mác đã để lại cho nhân loại. Chính nhờ xuất phát từ con người 
hiện thực - con người đang sống hiện thực của mình, C. Mác đã vạch ra sản 
xuất vật chất là cơ sở đời sống xã hội. Xã hội là một hệ thống mà trong đó 
quan hệ sản xuất phải phù hợp với trình độ phát triển nhất định của lực 
lượng sản xuất. Sự vận động và phát triển của Xã hội là một quá trình lịch sử 
tự nhiên. Các hình thành kinh tế xã hội thay thế nhau từ thấp đến cao thông 
qua cách mạng xã hội. Sự vận động phát triển của các hình thái kinh tế xã 
hội. Sự vận động phát triển của các hình thái kinh tế xã hội vừa bị chi phối 
bởi các quy luật chung, vừa bị tác động bởi các điều kiện lịch sử cụ thể của 
từng quốc gia, từng dân tộc. 
Mặc dù hiện nay, xã hội loài người có những đặc điểm khác với C.Mác, 
Lý luận hình thành kinh tế xã hội vẫn giữ nguyên giá trị. Nó là phương pháp 
luận thực sự khoa học để phân chia giai đoạn phát triển, xem xét mỗi quan 
hệ lẫn nhau giưa các mặt trong đời sống xã hội như quy luật vận động, phát 
triển từ hình thái kinh tế xã hội. Lý luận đó không tham vọng giải thích được 
tất cả các mặt của đời sống xã hội là nó đòi hỏi bằng các phương pháp tiếp 
cận khoa học khác. Cùng với sự phát triển của thực tiễn xã hội và khoa học, 
loài người ngày nay cũng tìm ra những phương pháp tiếp cận mới về xã hội, 
nhưng không phải vì thế mà lý luận hình thành kinh tế xã hội trở lên lỗi thời. 
Cùng với việc khái quát lý luận hình thành kinh tế xã hội, các nhà kinh 
điển của chủ nghĩa Mác - Lênin đã vạch ra các quy luật phát sinh phát triển 
và diệt vong của nó. Từ đó, các Ông đi đến dự đoán về sự ra đời của hình 
thành kinh tế xã hội cộng sản chủ nghĩa mà giai đoạn thấp là chủ nghĩa xã 
hội. 
Lý luận đó cũng cung cấp cho chúng ta một phương pháp luận thực sự 
khoa học để phân tích. Sự vận động phát triển đầy đủ mâu thuẫn hiện nay 
của nhân loại. Nó cho thấy: Măc dù chủ nghĩa xã hội bị khủng hoảng dẫn 
đến sự sụp đổ của Liên Xô và Đông Âu, chủ nghĩa tư bản vẫn tiếp tục phát 
triển và đạt được nhiều thành tựu, những tất yếu của chủ nghĩa tư bản sẽ 
được thay thế bằng hình thái kinh tế xã hội cao hơn theo dự đoán của các 
nhà kinh điển chủ nghĩa Mác Lê-nin. 
 21 
Lý luận hình thái kinh tế xã hội cũng là phương pháp luận khoa học để 
ta phân tích công cuộc xây dựng đất nước hiện nay, luận chứng được tất yếu 
của định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Phân tích đúng nguyên nhân 
của tình hình khủng hoảng kinh tế xã hội và chỉ ra được: Đổi mới theo định 
hướng của xã hội vừa phù hợp với xu hướng phát triển thời đại vừa phù hợp 
với điều kiện cụ thể của Việt Nam. 
Như vậy có thể khẳng định rằng: Lý luận hình thái kinh tế xã hội vẫn 
giữ nguyên giá trị khoa học và đúng thời đại của nó. Nó là phương pháp luận 
thực sự khoa học để phân tích thời đại cũng như của công cuộc xây dựng đất 
nước hiện đại ở Việt Nam.