Tiểu luận Học thuyết hình thái kinh tế, xã hội và vận dụng vào việc phát triển lực lượng sản xuất ở nước ta

TIỂU LUẬN: 
Học thuyết hình thái kinh tế - xã hội 
và vận dụng vào việc phát triển lực 
lượng sản xuất ở nước ta 
Phần I: mở đầu 
Lý luận, hình thái kinh tế - xã hội là lý luận cơ bản của chủ nghĩa duy vật lịch 
sử do C. Mác xây dựng lên. Nó có vị trí quan trọng trong triết học Mác. Lý luận đó 
đã được thừa nhận Lý luận khoa học và là phương pháp luận cơ bản trong việc 
nghiên cứu lĩnh vực xã hội. Nhờ có lý luận hình thái kinh tế - xã hội, lần đầu tiên 
trong lịch sử loài người, Mác đã chỉ rõ nguồn gốc, động lực bên trong, nội tại của sự 
phát triển xã hội, chỉ rõ được bản chất của từng chế độ xã hội. Lý luận đó giúp 
chúng ta nghiên cứu một cách đứng đắn và khoa học sự vận hành của xã hội trong 
giai đoạn phát triển nhất định cũng như tiến trình vận động lịch sử nối chung của xã 
hội loài người 
Song, ngày nay. Đứng trước sự sụp đổ của các nước xã hội chủ nghĩa Đông 
Âu, lý luận đó đang được phê phán từ nhiều phía. Sự phê phán đó không phải từ 
phía kẻ thù của chủ nghĩa Mác mà còn cả một số người đã từng đi theo chủ nghĩa 
Mác. Họ cho rằng lý luận, hình thái kinh tế - xã hội của chủ nghĩa Mác đã lỗi thời 
trong thời đại ngày nay. Phải thay thế nó bằng một lý luận khác, chẳng hạn như lý 
luận về các nền văn minh. Chính vì vậy làm rõ thực chất lý luận hình thái kinh tế - 
xã hội, giá trị khoa học và tính thời đại của nó đang là một đòi hỏi cấp thiết . 
Về thực tiễn, Việt Nam đang tiến hành công cuộc xây dựng đất nước theo định 
hướng xã hội chủ nghĩa. Công cuộc đó đang đặt ra hàng loạt vấn đề đòi hỏi các nhà 
khoa học trên các lĩnh vực khác nhau phải tập chung nghiên cứu giải quyết. Trên cơ 
sở làm rõ giá trị khoa học của lý luận hình thái kinh tế - xã hội , việc vận dụng lý 
luận đó vào việc phát triển lực lượng sản xuất ở nước taChính vì những lý do trên 
việc nghiên cứu đề tài: “Học thuyết hình thái kinh tế - xã hội và vận dụng vào 
việc phát triển lực lượng sản xuất ở nước ta” có ý nghĩa thiết thực cả về lý luận và 
thực tiễn. 
Nội dung 
I. Học thuyết về hình thái kinh tế - xã hội 
1. Hình thái kinh tế - xã hội 
+ Hình thái kinh tế - xã hội là một phạm trù của chủ nghĩa duy vật lịch sử 
dùng để chỉ xã hội ở từng giai đoạn lịch sử nhất định, với một kiểu quan hệ sản xuất 
đặc trưng cho xã hội đó phù hợp với một trình độ nhất định của lực lượng sản xuất 
và với một kiến trúc thượng tầng tương ứng được xây dựng trên quan hệ sản xuất 
ấy. Với từng giai đoạn phát triển lịch sử nhất định thì ở những giai đoạn đó sẽ tồn 
tại các mặt đối lập, các quan hệ sản xuất, lực lượng sản xuất, lực lượng lao động 
sinh hoạt khác nhau với phong tục tập quán của các nước trên thế giới cũng khác 
nhau. Trình độ phát triển khác nhau, mỗi nước có một nền sản xuất, nền kinh tế 
khác nhau. Nhưng cuối cùng thì đó sẽ là một kiến trúc thượng tầng được hình thành 
trong hình thái kinh tế - xã hội đó nó cũng có những kết cấu và chức năng cùng các 
yếu tố cấu thành hình thái kinh tế - xã hội. 
+ Xã hội không phải là tổng hợp của những hiện tượng sự kiện rời rạc, 
những cá nhân riêng lẻ mà xã hội là một chính thể toàn vẹn có cơ cấu phức tạp, 
trong đó có những mặt cơ bản nhất là lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất và kiến 
trúc thượng tầng. Mỗi mặt đó có vai trò nhất định và tác động đến các mặt khác tạo 
nên sự vận động của xã hội. Chính tính toàn vẹn đó được phản ánh bằng tổng thể 
các mặt của hình thái kinh tế - xã hội. 
+ Tổng thể hình thái kinh tế xã hội bao gồm nhiều mặt, mỗi mặt lại có những 
thế mạnh riêng lẻ và phải dựa vào những thế mạnh đó để nghiên cứu, tìm tòi và phát 
triển mạnh mẽ hơn nữa. 
2. Vai trò của lực lượng sản xuất 
Lịch sử phát triển của xã hội loài người từ khi hình thành đến nay đã trải qua 
các giai đoạn phát triển cao thấp khác nhau, tương ứng với mỗi giai đoạn đó là một 
hình thái kinh tế - xã hội cụ thể, sự vận động và thay thế lẫn nhau của các hình thái 
kinh tế xã hội trong lịch sử là do các qui luật khách quan chi phối đặc biệt là bị chi 
phối bởi qui luật về sự phù hợp của quan hệ sản xuất với tính chất và trình độ của 
lực lượng sản xuất. Do đó C.Mác viết “Tôi coi sự phát triển của những hình thái 
kinh tế - xã hội là một quá trình lịch sử tự nhiên. 
Trong đời sống hàng ngày những điều tất yếu mà xã hội nào cũng cần có đó 
là sản xuất vật chất, sản xuất vật chất có vai trò rất lớn trong cuộc sống con người, 
nó là quá trình con người sử dụng công cụ lao động tác động vào tự nhiên, cải biên 
các dạng vật chất của tự nhiên để tạo ra của cải vật chất cho đời sống xã hội. Đó là 
quá trình hoạt động có mục đích, nhằm cải biến những vật liệu tự nhiên làm cho nó 
thích hợp với nhu cầu của con người, sản xuất vật chất thực hiện trong quá trình lao 
động, chính trong quá trình lao động mà mỗi người phải liên kết với nhau để làm 
và mọi người làm là lực lượng sản xuất sinh ra từ đây. Quan hệ sản xuất cũng sinh 
ra khi mọi người dựa vào nhau để làm ra của cải vật chất. Các nhà triết học của xã 
hội duy tâm giải thích nguyên nhân, động lực phát triển của xã hội từ ý thức tư 
tưởng của con người hay từ một lực lượng siêu tự nhiên nào đó. Ngày nay nhiều 
nhà xã hội học tư sản giải thích sự phát triển của xã hội theo quan điểm kỹ thuật. Họ 
không nói đến các quan hệ kinh tế - xã hội, nguồn gốc sản sinh và thay thế các chế 
độ xã hội khác nhau tronglịch sử . 
+ ăng - ghen viết: Mác là người đầu tiên “ đã phát hiện ra quy luật phát triển 
của lịch sử loài người", nghĩa là tìm ra các sự thật giản đơn là trước hết con người 
cần phải ăn uống , ở và mặc, trước khi có thể lo đến chuyện chính trị khoa học, tôn 
giáo . 
+ Con người phải sản xuất của cải vật chất, đó là yêu cầu khách quan của sự 
sinh tồn xã hội . Xã hội không thể thoả mãn nhu cầu của mình bằng những cái đã có 
sẵn trong tự nhiên, để duy trì và ngày càng nâng cao đời sống của mình con người 
phải tiến hành sản xuất ra của cải vật chất. “ Nếu không có sản xuất thì xã hội sẽ 
diệt vong. Vì thế, sản xuất sản xuất của cải vật chất là một điều kiện cơ bản của mọi 
xã hội, là một hành động lịch sử mà hiện nay cũng như ngàn năm trước đây người ta 
vẫn phải tiến hành từng ngày, từng giờ cốt để duy trì cuộc sống của con người. 
+ Để sản xuất ra của cải vật chất thì phải cần đến lực lượng sản xuất vì sản 
xuất vật chất không những là cơ sở cho sự sinh tồn của xã hội , mà còn là cơ sở để 
hình thành nên tất cả các hình thức quan hệ xã hội khác. Dù bất cứ một hệ thống vật 
chất nào cũng đều có những kiểu quan hệ nhất định giữa các yếu tố cấu thành nó. 
Trong đời sống xã hội , tất cả các quan hệ xã hội về nhà nước, chính trị,pháp 
quyền, đạo đức, nghệ thuật ... đều hình thành và phát triển trên cơ sở sản xuất. 
Trong quá trình sản xuất nhất định con người đồng thời sản xuất và tái sản xuất ra 
những quan hệ xã hội của mình. 
+ Muốn sản xuất ra của caỉ vật chất thì nó cũng có những nhân tố tất yếu của 
sản xuất và đời sống : Xã hội là một hệ thống tự điều khiển bằng những quy luật 
đặc thù của mình, song điều đó không có nghĩa là xã hội phát triển một cách biệt 
lập với tự nhiên. Bởi vì tự nhiên là môi trường sống của con người hợp thành xã 
hội và xã hội trong đó có con người là sản phẩm phát triển tự nhiên. Giữa xã hội và 
tự nhiên thường xuyên diễn ra sự trao đổi vật chất. Sự trao đổi đó như Mác đã chỉ rõ 
- được thực hiện trong quá trình lao động sản xuất. Điều kiện tự nhiên là yếu tố 
thường xuyên tất yếu của sự tồn tại và phát triển của xã hội nhưng không giữ vai trò 
quyết định sự phát triển của xã hội. 
+ Vai trò của điều kiện tự nhiên trước hết được thể hiện ở chỗ: Từ trong thế 
giới thực vật và động vật con người khai thác những tư liệu dinh dưỡng để chế biến 
ra tư liệu tiêu dùng; tài nguyên khoáng sản tự nhiên, con người chế tạo ra tư liệu 
sản xuất; từ nguồn năng lượng tự nhiên con người sử dụng vào quá trình sản xuất 
như: sức gió, sức nước, sức hơi nước, điện, năng lượng của quá trình hoá học và các 
quá trình bên trong nguyên tử... ở trình độ khác nhau của xã hội mức độ ảnh hưởng 
của tự nhiên đối với xã hội cũng khác nhau. 
- Điều kiện tự nhiên ảnh hưởng đến việc tổ chức phân công lao động và phân 
bố lực lượng sản xuất, nhiều ngành nghề được hình thành từ những điều kiện tự 
nhiên như công nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp, các ngành khai thác... tự nhiên 
phong phú là dạng cơ sở tự nhiên của việc phân công lao động trong xã hội: tự 
nhiên tác động vào xã hội hoàn toàn mang tính chất tự phát, còn xã hội tác động 
vào tự nhiên là sự tác động có ý thức của con người. 
+ Sự tác động của con người vào tự nhiên như thế nào là tuỳ thuộc và trình 
độ phát triển của lực lượng sản xuất và vào chế độ xã hội. Lực lượng sản xuất quyết 
định cách thức và trình độ chinh phục của con người. 
+ Qúa trình phát triển lịch sử tự nhiên của xã hội có nguồn gốc sâu xa ở sự 
phát triển của lực lượng sản xuất. Lực lượng sản xuất bao giờ cũng bắt đầu từ dân 
số, muốn có lực lượng sản xuất thì tất nhiên phải có dân số, dân số đông thì lực 
lượng sản xuất lớn mạnh. Nhưng dân số làm sao phải phù hợp với đất nước, không 
quá đông, quá ít mà phải vừa đủ thì việc làm mới đáp ứng đủ với lực lượng sản 
xuất ... còn nếu thiếu việc làm thì lực lượng sản xuất sẽ thừa. Vậy muốn lực lượng 
sản xuất đủ phù hợp với đất nước thì phải kìm hãm dân số phát triển với những 
nước đông dân và khuyến khích sinh đẻ dân số với những nước có dân số ít. Vì lực 
lượng sản xuất là nhân tố chính của hình thái kinh tế xã hội . 
+ Những lực lượng sản xuất được tạo ra bằng năng lực thực tiễn của con 
người, song không phải con người làm ra theo ý muốn chủ quan. Bản thân năng 
lực thực tiễn của con người cũng bị quy định bởi nhiều điều kiện khách quan nhất 
định. Người ta làm ra lực lượng sản xuất của mình dựa trên những lực lượng sản 
xuất đã đạt được trong mọi hình thái kinh tế- xã hội đã có sẵn do thế hệ trước tạo 
ra. Lực lượng sản xuất biểu hiện quan hệ giữa người với giới tự nhiên. Trình độ của 
lực lượng sản xuất thể hiện trình độ chinh phục tự nhiên của loài người, lực lượng 
sản xuất bao gồm: 
- Tư liệu sản xuất do xã hội tạo ra, trước hết là công cụ lao động . 
- Người lao động với kinh nghiệm sản xuất, thói quen lao động, biết sử dụng 
tư liệu sản xuất để tạo ra của cải vật chất. 
+ Đối tượng lao động không phải là toàn bộ giới tự nhiên mà chỉ có bộ phận 
của giới tự nhiên được đưa vào sản xuất , được con người sử dụng mới là đối 
tượng lao động trực tiếp. Con người không chỉ tìm trong giới tự nhiên những đối 
tượng lao động có sẵn, mà còn sáng tạo ra bản thân đối tượng lao động. Sự phát 
triển của sản xuất có liên quan với việc đưa những đối tượng ngày càng mới hơn 
vào quá trình sản xuất. 
+ Tư liệu lao động là vật thể hay là phức hợp vật thể mà con người đặt giữa 
mình với đối tượng lao động, chúng dẫn truyền tích cực sự tác động của con người 
vào đối tượng lao động. 
+ Trình độ phát triển của tư liệu lao động chủ yếu là công cụ lao động là 
thước đo trình độ chinh phục tự nhiên của loài người, là cơ sở xác định trình độ 
phát triển của sản xuất, là tiêu chuẩn để khác nhau giữa thời đại kinh tế. Đối với 
mỗi thế hệ mới, những tư liệu lao động do thế hệ trước để lại trở thành điểm xuất 
phát của sự phát triển tương lai. 
Vì vậy những tư liệu đó là kế tục của lịch sử chính những tính chất và trình 
độ kỹ thuật của lực lượng sản xuất đã quy định một cách khách quan tính chất và 
trình độ quan hệ sản xuất, do đó xét đến cùng lực lượng sản xuất quyết định quá 
trình vận động và phát triển của hình thái kinh tế- xã hội như một quá trình lịch sử - 
tự nhiên . 
+ Ngày nay cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật hiện đại đã tạo ra bước nhảy 
vọt lớn trong lực lượng sản xuất. Khoa học trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp. 
Khoa học trở thành điểm xuất phát cho những biến đổi to lớn trong kỹ thuật sản 
xuất, tạo ra những ngành sản xuất mới, kết hợp khoa học kỹ thuật thành một thể 
thống nhất, đưa đến những phương pháp công nghệ mới đem lại hiệu quả cao trong 
sản xuất. Do khoa học trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp mà thành phần người 
cấu thành lực lượng sản xuất cũng thay đổi. Người lao động trong lực lượng sản 
xuất không chỉ bao gồm lao động chân tay, mà bao gồm cả kỹ thuật viên, kỹ sư và 
cán bộ khoa học phục vụ trực tiếp quá trình sản xuất. 
- Trong các quy luật khách quan chi phối sự vận động, phát triển của các 
hình thái kinh tế xã hội thì quy luật về sự phù hợp của quan hệ sản xuất với tính 
chất và trình độ của lực lượng sản xuất có vai trò quyết định nhất. Lực lượng sản 
xuất, một mặt là phương thức sản xuất, là yếu tố đảm bảo tính kế thừa trong sự 
phát triển tiến lên của xã hội, quy định khuynh hướng phát triển từ thấp đến cao. 
II. Vấn đề cần xây dựng hình thái kinh tế - xã hội ở Việt Nam 
1) Vấn đề xây dựng hình thái kinh tế - xã hội ở Việt Nam 
+ Lần đầu tiên trong lịch sử xã hội học, học thuyết Mác - Lê nin về hình thái 
kinh tế - xã hội vạch ra nguồn gốc động lực bên trong của sự phát triển xã hội, tìm 
ra những nguyên nhân và cơ sở của sự xuất hiện và biến đổi của những hiện tượng 
xã hội, đặt cơ sở khoa học cho xã hội học, nâng xã hội học lên thành một khoa học 
thật sự, chống lại quan điểm duy tâm về lịch sử , coi xã hội học là sự kết hợp có 
tính chất máy móc của nhiều cá nhân và gia đình, coi sự vận động phát triển của xã 
hội là do ý chí của những nhà cần quyền chi phối. Coi kỹ thuật là cái chung quyết 
định tính chất chế độ xã hội là tiêu chuẩn khách quan phân biệt các hình thái kinh tế 
kinh tế - xã hội. 
- Nước ta quá độ lên chủ nghĩa xã hội không qua giai đoạn phát triển tư bản 
chủ nghĩa , không có nghĩa là gạt bỏ tất cả quan hệ sử hữu cá thể, tư nhân chỉ còn 
lại chế độ công hữu và tập thể, trái lại tất cả những gì thuộc về sở hữu tư nhân góp 
phần vào sản xuất kinh doanh thì chấp nhận nó như một bộ phận tự nhiên của quá 
trình kinh tế xây dựng chủ nghĩa xã hội, khuyến khích mọi hình thức kinh tế để phát 
triển sản xuất và nâng cao cuộc sống của nhân dân. 
- Vậy nước ta chọn lựa con đường xã hội chủ nghĩa không qua giai đọan phát 
triển tư bản với ý nghĩa là bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa đặc biệt là về mặt chính 
trị của chế độ đó- tức không thể hình thành một hệ thống chính trị của giai cấp tư 
sản, trong đó đa số sống phụ thuộc vào lợi ích và quyền lực của thiểu số. Để xây 
dựng phương thức sản xuất xã hội chủ nghĩa, chúng ta chủ trương một nền kinh tế 
hàng hoá nhiều thành phần với cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước nhằm 
phát huy mọi tiềm năng của các thành phần kinh tế, phát triển mạnh mẽ lực lượng 
sản xuất để xây dựng cơ sở kinh tế của chủ nghĩa xã hội, từng bước xã hội hoá xã 
hội chủ nghĩa. Trong thực tế nền sản xuất đi lên sản xuất lớn xã hội chủ nghĩa trên 
cơ sở lực lượng sản xuất phát triển. Qúa trình đó được thực hiện không phải bằng sự 
tước đoạt, gò ép theo chủ nghĩa hình thức như trước đây mà được thể hiện từng 
bước thông qua hỗn hợp các hình thức sở hữu như công ty cổ phần, chủ nghĩa tư 
bản nhà nước, các hình thức hợp tác xã... để dần hình thành các tập đoàn kinh doanh 
lớn, trong đó các đơn vị quốc doanh là nòng cốt. Tức là chúng ta chỉ bỏ qua những 
gì mà xã hội mới có thể thay thế vào những quan hệ xã hội cũ đem laị hiệu quả kinh 
tế xã hội cao hơn. Chúng ta không chủ trương gạt bỏ cái cũ để có cái mới mà thực 
hiện chuyển hoá cái cũ thành cái mơí. 
+ Muốn làm được như trên ta phải định hướng xã hội chủ nghĩa kinh tế như 
sản xuất hàng hoá nhỏ và hệ thống quy luật kinh tế tư bản chủ nghĩa thì nhà nước 
phải sử dụng tổng thể các biện pháp kinh tế, hành chính và giáo dục trong đó các 
biện pháp kinh tế có vai trò quan trọng nhất nhằm từng bước xã hội hoá nền sản 
xuất với những hình thức và bước đi thích hợp theo hướng: kinh tế quốc doanh 
được củng cố và phát triển ở những vị trí nòng cốt. Kinh tế tập thể dưới hình thức 
thu hút phần lớn những người sản xuất nhỏ trong các ngành nghề, các hình thức xí 
nghiệp, công ty cổ phần phát triển mạnh. Kinh tế tư nhân và gia đình phát huy được 
mọi tiềm năng, các tập đoàn kinh doanh lớn có sức chi phối trong nền kinh tế được 
hình thành. 
+ Vì cơ cấu và quy luật phổ biến tác động trong mọi hình thái kinh tế - xã hội 
được biểu hiện theo những kiểu riêng biệt trong mỗi hình thái kinh tế - xã hội cụ thể 
( cộng sản nguyên thủy, chiếm hữu nô lệ, phong kiến, tư bản chủ nghĩa và cộng sản 
chủ nghĩa). ở mỗi hình thái kinh tế - xã hội cụ thể những quy luật phổ biên đó lại 
thể hiện theo những hình thức đặc thù thì ở những nước khác nhau. Điều đó cho 
phép chúng ta có thể vận dụng những quy luật phổ biến để nghiên cứu một hình thái 
kinh tế xã hội cụ thể. 
2. Sự phù hợp của quan hệ sản xuất với tính chất và trình độ của lực 
lượng sản xuất . 
+ Trải qua quá trình lịch sử thì lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất là hai 
mặt của phương thức sản xuất, chúng tồn tại không tách rời nhau mà tác động biện 
chứng lẫn nhau hình thành quy luật xã hội phổ biến của toàn bộ lịch sử loài người, 
quy luật về sự phù hợp của quan hệ sản xuất với tính chất và trình độ của lực lượng 
sản xuất. Quy luật vạch rõ tính chất phụ thuộc khách quan của quan hệ sản xuất vào 
sự phát triển của lực lượng sản xuất. Đến lượt mình quan hệ sản xuất tác động trở 
lại đối với lực lượng sản xuất . 
+ Tính chất của lực lượng sản xuất là khái niệm được ăng-ghen sử dụng để 
phân tích lực lượng sản xuất trong các phương thức sản xuất khác nhau. 
Khi nền sản xuất được thực hiện với những công cụ ở trình độ thủ công, lực 
lượng sản xuất chủ yếu là mang tính chất cá nhân. Khi sản xuất đạt tới trình độ cơ 
khí hoá, lực lượng sản xuất đòi hỏi phải được vận động trong sự hợp tác xã hội rộng 
rãi trên cơ sở chuyên môn hoá. Tính chất tự cấp tự túc, cô lập của nền sản xuất nhỏ 
lúc đó phải được thay thế bởi tính chất xã hội hoá. 
Trình độ của lực lượng sản xuất trong từng giai đoạn lịch sử loài người thể 
hiện trình độ chinh phục tự nhiên của con người trong giai đoạn lịch sử đó. Khái 
niệm trình độ của lực lượng sản xuất nói lên khả năng của con người thông qua việc 
sử dụng công cụ lao động thực hiện quá trình cải biến giới tự nhiên nhằm đảm bảo 
cho sự sinh tồn và phát triển của mình. 
Trình độ lực lượng sản xuất thể hiện ở : 
- Trình độ của công cụ lao động. 
- Trình độ tổ chức lao động xã hội . 
- Trình độ ứng dụng khoa học vào sản xuất. 
- Kinh nghiệm và kỹ năng lao động của con người. 
- Trình độ phân công lao động. 
Quan hệ sản xuất được hình thành biến đổi, phát triển được quyết định bởi 
lực lượng sản xuất. 
- Trong quá trình sản xuất cùng với sự biến đổi và phát triển của công cụ lao 
động thì kinh nghiệm sản xuất, kỹ năng sản xuất, kiến thức khoa học của con người 
cũng tiến bộ. Lực lượng sản xuất trở thành yếu tố hoạt động nhất, cách mạng nhất. 
Còn quan hệ sản xuất là yếu tố tương đối ổn định, có khuynh hướng lạc hậu hơn sự 
phát triển của lực lượng sản xuất. Lực lượng sản xuất là nội dung của phương thức 
sản xuất còn quan hệ sản xuất là hình thức sh của nó. Trong mối quan hệ giữa nội 
dung và hình thức thì nội dung quyết định hình thức, hình thức phụ thuộc vào nội 
dung, nội dung thay đổi trước, sau đó hình thức mới biến đổi theo. 
- Cùng với sự phát triển của lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất cũng hình 
thành và biến đổi cho phù hợp với tính chất và trình độ của lực lượng sản xuất. Sự 
phù hợp đó là động lực làm cho lực lượng sản xuất phát triển mạnh mẽ. Nhưng lực 
lượng sản xuất thường phát triển nhanh, còn quan hệ sản xuất có xu hướng tương 
đối ổn định. Khi lực lượng sản xuất đã phát triển lên một trình độ mới, quan hệ sản 
xuất không còn phù hợp với nó nữa, sẽ trở thành chướng ngại đối với sự phát triển 
của nó, sẽ nảy sinh mẫu thuẫn gay gắt giữa hai mặt của phương thức sản xuất. Sự 
phát triển khách quan đó tất yếu dẫn đến việc xoá bỏ quan hệ sản xuất cũ, thay thế 
bằng một kiểu quan hệ sản xuất mới phù hợp với tính chất và trình độ mới của 
lực lượng sản xuất, mở đường cho lực lượng sản xuất phát triển. 
- Quy luật về sự phù hợp của quan hệ sản xuất với tính chất và trình độ của 
lực lượng sản xuất là quy luật cơ bản của sự phát triển của xã hội loài người.Sự tác 
động của nó trong lịch sử làm cho xã hội chuyển từ hình thái kinh tế- xã hội thấp 
lên hình thái kinh tế - xã hội khác cao hơn. 
+ Sự tác động trở lại của quan hệ sản xuất đối với lực lượng sản xuất : 
- Sự hình thành, biến đổi , phát triển của quan hệ sản xuất phụ thuộc vào tính 
chất và trình độ của lực lượng sản xuất. Nhưng quan hệ sản xuất là hình thức xã hội 
mà lực lượng sản xuất dựa vào đó để phát triển, nó tác động trở lại đối với lực 
lượng sản xuất, có thể thúc đẩy hoặc kìm hãm sự phát triển của lực lượng sản xuất. 
- Quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình độ của lực lượng sản xuất 
trở thành động lục cơ bản thúc đẩy, mở đường cho lực lượng sản xuất phát triển. 
Ngược lại quan hệ sản xuất lỗi thời không còn phù hợp với tính chất và trình độ của 
lực lượng sản xuất, bộc lộ mâu thuẫn gay gắt với lực lượng sản xuất thì trở thành " 
xiềng xích trói buộc" kìm hãm sự phát triển của lực lượng sản xuất. Song nó chỉ là 
tạm thời, theo tính tất yếu khách quan, cuối cùng nó sẽ bị thay thế bằng kiểu quan 
hệ sản xuất mới phù hợp với tính chất và trình độ của lượng sản xuất . 
- Sở dĩ quan hệ sản xuất có thể tác động mạnh mẽ trở lại đối với lực lượng 
sản xuất ( thúc đẩy hoặc kìm hãm ) vì nó quy định mục đích của sản xuất, quy định 
tổ chức hệ thống quản lý sản xuất và quản lý xã hội; quy định phương thức phân 
phối và phần của cải ít nhiều mà người lao động được hưởng . Mỗi kiểu quan hệ 
sản xuất là một hệ thống chỉnh thể hữu cơ gồm cả ba mặt : quan hệ sở hữu, quan hệ 
quản lý và quan hệ phân phối. Chỉ trong chỉnh thể đó quan hệ sản xuất mới trở thành 
động lực thúc đẩy con người hành động nhằm phát triển sản xuất. 
+ Quy luật về sự phù hợp của quan hệ sản xuất với tính chất và trình độ của lực 
lượng sản xuất là quy luật chung nhất của sự phát triển xã hội. Quy luật này đưa loài 
người trải qua các phương thức sản xuất: công xã nguyên thuỷ, chiếm hữu nô lệ, 
phong kiến, tư bản chủ nghĩa và phương thức cộng sản tương lai. 
+ Quy luật về sự phù hợp của quan hệ sản xuất với tính chất và trình độ của 
lực lượng sản xuất là quy luật vận động, phát triển của xã hội qua sự thay thế kế 
tiếp nhau từ thấp lên cao của các phương thức sản xuất. 
- Sự khủng hoảng và sụp đổ của nhiều nước XHCN hiện nay có nhiều 
nguyên nhân trong đó có nguyên nhân cơ bản là không nhận thức và vận dụng đúng 
các quy luật xã hội, trong đó có những quy luật cơ bản ở trên. 
- Từ lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất nó có quan hệ chặt chẽ gắn bó 
với nhau, luôn tồn tại song song và không thể tách rời nhau được. Từ đây nó sẽ hình 
thành nên tổng thể của nền sản xuất và đời sống cộng đồng sẽ hình thành nên kiến 
trúc thượng tầng của xã hội. 
3. Các hình thức đổi mới ở Việt Nam 
+ Muốn xây dựng hình thái kinh tế xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam thì phải coi 
thực hiện công cuộc đổi mới là quá trình vừa làm việc vừa học tập vừa rút kinh 
nghiệm bởi vì chưa bao giờ có sẵn một mô hình để căn cứ vào đó mà chủ động vạch 
ra một chương trình đổi mới cụ thể, chi tiết trên từng lĩnh vực. 
- Mở rộng dân chủ xã hội chủ nghĩa phát huy quyền làm chủ của nhân dân 
trong xây dựng và quản lý nhà nước. Ngày nay chỉ có phát huy sức mạnh làm chủ 
của nhân dân mới có thể chống tiêu cực , chống suy thoái, chống tham nhũng có 
hiệu quả nhằm củng cố Đảng làm trong sạch bộ máy nhà nước lành mạnh hoá các 
quan hệ xã hội. 
 - Xây dựng nền kinh tế sản xuất hàng hoá nhiều thành phần vận động theo cơ 
chế thị trường dưới sự quản lý của nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa, từng 
bước kinh tế quốc doanh, kinh tế tập thể sẽ chiếm ưu thế về năng suất chất lượng 
hiệu quả qua đó giữ vị trí chi phối. 
 - Tiếp tục thực hiện công nghiệp hoá hiện đại hoá đất nước chuyển đổi căn 
bản toàn diện các hoạt động kinh tế xã hội từ sử dụng sức lao động thủ công là 
chính sang sử dụng một cách phổ biến sức lao động cùng với công nghệ phương 
tiện và phương pháp tiên tiến hiện đại tạo ra năng suất lao động xã hội cao . 
- Xây dựng một nền kinh tế mở, hội nhập với khu vực và thế giới, hướng 
mạnh về xuất khẩu, đồng thời thay thế nhập khẩu bằng những sản phẩm trong 
nước sản xuất có hiệu quả. 
- Phát triển nền giáo dục, đào tạo, nâng cao trình độ mọi mặt,sử dụng nhân 
lực một cách đầy đủ, hiệu quả với những chính sách đãi ngộ thoả đáng, tạo môi 
trường môi trường cho hoạt động tự do sáng tạo cho mọi sáng kiến cá nhân, khai 
thác triệt để yếu tố con người vì con người. 
+ Xâydựng kiến trúc thượng tầng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, Đảng đã 
khẳng định lấy chủ nghĩa Mác - Lê nin là kim chỉ nam cho hành động và nêu cao tư 
tưởng Hồ Chí Minh. Ta phải xây dựng hệ thống chính trị - xã hội chủ nghĩa mang 
bản chất giai cấp công nhân, do đội tiên phong của nó là Đảng cộng sản lãnh đạo, 
đảm bảo cho nhân dân là người chủ thực sự của xã hội. Toàn bộ quyền lực xã hội 
thuộc về nhân dân, thực hiện nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, đảm bảo phát huy mọi 
khả năng sáng tạo, tính tích cực chủ động của của mọi cá nhân mọi tầng lớp xã hội 
trong công cuộc phát triển kinh tế và văn hoá, phục vụ ngày càng tốt hơn đời sống 
của nhân dân. 
+ Các tổ chức, thiết chế, các lực lượng xã hội tham gia vào hệ thống chính trị 
xã hội chủ nghĩa cùng các mối quan hệ qua lại giưã chúng với nhau do cùng một 
mục tiêu chung, lợi ích chung tạo nên sự hoạt động cùng chiều phối hợp đoàn kết và 
hợp tác, tạo thành một lực lượng chung hướng tới mục tiêu xã hội chủ nghĩa, đảm 
bảo quyền dân chủ, quyền làm chủ của nhân dân trong quản lý kinh tế- xã hội và 
mọi lĩnh vực hoạt động khác. 
+ Các tổ chức, bộ máy tạo thành hệ thống chính trị xã hội không tồn tại như 
một mục đích tự thân mà vì phục vụ con người, thực hiện cho được lợi ích và quyền 
lực của nhân dân lao động . 
+ Khái quát lại , xây dựng hình thái kinh tế - xã hội chủ nghĩa ở nước ta là 
xâydựng một hệ thống quan hệ xã hội theo yêu cầu phát triển không ngừng của lực 
lượng sản xuất hiện đại. Xây dựng một hệ thống chính trị lfam chủ của nhân dân lao 
động hoạt động theo nguyên tắc tất cả từ con người và vì con người. 
+ Tất cả các vấn đề trên đều có ý nghĩa quan trọng để xây dựng hình thái 
kinh tế- xã hội ở nước ta. Từ lực lượng sản xuất đến quan hệ sản xuất, kiến trúc 
thượng tầng ...đều có hướng phát triển riêng của nó với quy mô và kết quả thu được 
sao cho tốt nhất để đưa nền kinh tế nước ta ngày một phát triển xây dựng nước ta 
thành một nước công nghiệp có cơ sở vật chất kỹ thuật hiện đại, cơ cấu kinh tế hợp 
lý, quan hệ sản xuất tiến bộ, phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất, 
đời sống vật chất và tinh thần cao, quốc phòng, an ninh vững chắc, dân giàu nước 
mạnh, xã hội công bằng văn minh. 
Kết luận 
Học thuyết hình thái kinh tế xã hội là nền tảng chính của mọi quốc gia trên 
thế giới vì nó chính là nền tảng kinh tế - xã hội của mọi nước, mà trong đó những 
yếu tố để hình thành nên hình thái kinh tế - xã hội bao gồm lực lượng sản xuất, quan 
hệ sản xuất, kiến trúc thượng tầng, sinh hoạt, văn hoá xã hội ... là nhân tố chính của 
hình thái kinh tế xã hội . 
Trình độ của lực lượng sản xuất thể hiện trình độ chinh phục tự nhiên của 
loài người của năng lực thực tiễn của con người. Lực lượng sản xuất làm ra tư liệu 
sản xuất cho xã hội, từ lực lượng sản xuất này sẽ nảy sinh ra quan hệ sản xuất là 
quan lệ giữa người và người trong quá trình sản xuất, và cũng thuộc lĩnh vực đời 
sống vật chất của xã hội, tư liệu lao động là xương cốt bắp thịt của sản xuất, trong 
quá trình lao động thì công cụ lao động luôn được cải tiến. Trong các quy luật 
khách quan chi phối sự vận động phát triển của các hình thái kinh tế- xã hội thì quy 
luật về sự phù hợp của quan hệ sản xuất với tính chất và trình độ của lực lượng sản 
xuất có vai trò quyết định nhất. Từ lực lượng sản xuất sẽ hình thành nên một tổng 
thể đó là kiến trúc thượng tầng bao gồm toàn bộ những quan điểm tư tưởng xã hội, 
những thiết chế tương ứng và những quan hệ nội tại của thượng tầng hình thành 
trên một cơ sở hạ tầng nhất định và đều có đặc điểm riêng, có quy luật phát triển 
riêng nhưng không tồn tại tác rời nhau mà liên hệ tác động qua lại lẫn nhau và nảy 
sinh trên cơ sở hạ tầng, phản ánh cơ sở hạ tầng. 
Vậy xây dựng hình thái kinh tế xã hội ở Việt Nam thì nhất thiết các yếu tố 
lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất và kiến trúc thượng tầng, sinh hoạt, văn hoá ... 
không thể thiếu một yếu tố nào được mà nó phải gắn bó, liên kết cùng nhau trên con 
đường phát triển của đất nước.Biết tìm ra những phương pháp có hiệu quả phù hợp 
với đất nước như xây dựng nền sản xuất hàng hoá nhiều thành phần, xây dựng hệ 
thống chính trị theo nguyên tắc nhân dân lao động, mở rộng giao lưu quốc tế... sẽ 
làm cho hình thái kinh tế nước ta phát triển hơn. Chính những điều đó sẽ có ý nghĩa 
rất tốt đối với các mặt trong tổng thể hình thái kinh tế xã hội của nước ta. Nó sẽ thúc 
đẩy phát triển kinh tế lực lượng lao động sẽ có việc làm và không bị dư thừa, đời 
sống văn minh lịch sự, thu nhập quốc dân tăng thì tổng thể hình thái kinh tế - xã hội 
của nước ta sẽ phát triển, nó sẽ thúc đẩy nền kinh tế của nước ta đi lên. Muốn vậy 
nước ta phải thực hiện tốt đườnglối đổi mới toàn diện mà Đảng đã đề ra. 
tài liệu tham khảo 
1. Giáo trình triết học Mác - Lê nin 
 ( NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội) 
2. Triết học Mác - Lê nin 
 ( NXB giáo dục) 
3.Tài liệu học tập Lí luận chính trị phổ thông tập II 
 ( NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội) 
4. Văn kiện Đại hôị đại biểu toàn quốc lần thứ VII 
 (NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội) 
5. Văn kiện Đại hôị đại biểu toàn quốc lần thứ VIII 
 (NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội). 
6.Văn kiện Hội nghị lần thứ bảy Ban chấp hành Trung ương 
 (Khoá VII), Hà Nội , 1994